Bölüm I: Ulusal Düzeyde Sorumlu Vergicilik
başvuru kapsamında özellikle Anayasa
Mahkemesi tarafından verilen kararlar
mükellef haklarının korunması açısından
yol gösterici niteliktedir. Bu nedenle
vergi idaresinin ve vergi müfettişlerinin
sürecin yukarıda belirttiğimiz hukuki
bileşenlerini göz ardı etmeden vergi
incelemelerini gerçekleştirmeleri
büyük önem taşımaktadır. Yeni yasal
düzenlemeler yapılmasa dâhi mevcut
hukukun uygulanması ve dikkate alınması
durumunda uygulamadan kaynaklanan
pek çok sorunun giderilmesi mümkün
olacaktır. Dolayısıyla vergi inceleme
süreçleriyle ilgili sorunlardan ilki ve en
önemlisi bu sürecin hukuki bir süreç
olduğu, dayanak ve sınırlarının da hukuk
kurallarıyla belirli olduğu gerçeğinin
bilinmesi ve tarafların buna uygun
davranmasının sağlanmasıdır.
Mükellef Haklarının Bilinmesi ve
Savunulması
Vergi inceleme sürecinde en sık görülen
sorunlardan biri de süreç boyunca
mükelleflerin haklarının kendilerince
bilinmemesi, savunulmaması veya
gerektiği gibi savunulamamasıdır.
Söz konusu haklar mevcut yasal
düzenlemelerle belirlenmesine rağmen
uygulamada bu hususlara tam anlamıyla
riayet edilmediği görülebilmektedir.
Örneğin mükellefler inceleme konusu,
safhaları ve sonuçları hakkında bilgi talep
ettiklerinde bu talepler genellikle karşılık
bulmamaktadır. İnceleme elemanları bu
hakkı uygulamak konusunda isteksiz
davranmakta, mükellefe inceleme konusu
hakkında yeterli bilgilendirme yapmadan,
kendi varsayımlarına ve planlarına uygun
şekilde incelemeyi sonuçlandırmak
istemektedirler. İncelemeye başlama
tutanağında incelemenin nedeni kısmına
zaman zaman “risk analiz sonucu” gibi
genel bir ifade kullanılarak inceleme
nedeni somutlaştırılmamaktadır.
iii
İncelemenin devamında da inceleme
elemanı kendi çalışma planına göre
bilgi ve belgeler isteyerek incelemesini
yürütmektedir.
“Hakkındaki iddianın ne olduğunu
bilmeyen bir mükellefin, inceleme
konusuyla ilgili ispat ve savunma
haklarını tam olarak kullanması
beklenemez. İnceleme ile geniş
anlamda yargılama süreci başlamış
olmaktadır. Dolayısıyla incelemeye
başlanıldığı andan itibaren adil
yargılanma hakkına riayet edilerek
mükellefin haklarının korunması
gerekir.”
Süreçte mükellef ise bu çalışmalardan
çıkardığı sonuçlarla incelemenin yönünü,
mahiyetini anlamaya çalışmaktadır.
İncelemenin en önemli dayanağı olan
inceleme tutanağının imzalanması
sırasında dâhi incelemenin sonuçlarına
dair bilgi verilmemektedir. Ancak bu
sorunu ortadan kaldırmak amacıyla
yakın zamanda Maliye Bakanlığı’nca
çok olumlu bulduğumuz bir düzenleme
yapılmıştır.iii Buna göre artık incelemeye
alınan mükellefler tutanak aşamasında
incelemenin muhtemel sonuçlarını
öğrenebilecek, bu bilgilendirme
çerçevesinde tutanağı imzalayacak
ve muhtemelen vergi inceleme
raporunda herhangi bir sürprizle
karşılaşmayacaklardır. Uygulamanın
standart hâle getirilmesi açısından
yapılacak bir düzenleme ile başta
bilgilendirmenin yazılı olarak yapılması,
tutanağa geçirilmesi sağlanmalı ve
6.11.2015 tarih ve 29524 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan yönetmelikle “Vergi incelemelerinde uyulacak usul ve esaslar hakkında yönetmelik”’
in 16 ncı maddesine eklenen fıkra “Tutanakta yer alan hususların vergi kanunları karşısında yapılması muhtemel işlemler bakımından ispatlama
vasıtası olduğu ve yapılması muhtemel işlemlerin neler olduğu mükellefe izah edilir.”