ilk fabl örneği kabul edilir ve Batı’nın meşhur fabl yazarı La larında okuduktan sonra on yıl boyunca Güney Azerbaycan
Fontaine’den ortalama iki yüz yıl kadar öncedir. Bu noktada olarak da anılan bölgenin birçok yerinde, Mamkan, Gogan,
çocuklarımıza La Fontaine okutabildiğimiz gibi Şeyhî’yi de Ahircan gibi köy okullarında öğretmenlik yapmış; işinden ka-
okutmanın/okutabilmenin yollarını araştırıp bulmak gerek- lan vakitte de fakir çocuklara bedava dersler vermiştir. Tebriz
mez mi? Keza 13-14. yüzyıla ait olduğu öne sürülen Dastan-i Üniversitesinde İngiliz Dili ve Edebiyatı derslerini de takip
Ahmed Haramî gibi eserler de yeniden işlenebilir nitelikte- etmiştir. Öğretmenlik yaptığı dönemde, o dönemin önemli
dir. edebiyatçılarından ve fikir adamlarından olan Gulam Hüse-
yin Saidi’nin teşviki ve yönlendirmeleriyle hikâye ve masal
Biraz daha yakın döneme geldiğimizde Radloff’un ve Ig- yazmaya başlamıştır. Azerbaycan halk edebiyatına yönelen
nac Kunos’un derleme çalışmalarıyla karşılaşırız. Bir diğer Behrengî, İran’da yaşayan Türklerin halk edebiyatı ürünlerini
önemli isim olarak Eflatun Cem Güney’i de anabiliriz. Onun derlemiş, bunlarla ilgili çalışmalar yapmıştır. Sol ideolojilere
masalları son derece kaliteli bir Türk masal külliyatı niteliği yakınlığıyla bilinen Behrengî, döneminin önemli fikir adam-
göstermektedir. Burada anılabilecek isimler çok sayıdadır. larından biri haline gelmiş, birçok eser vermiş, eserlerini
Ziya Gökalp, Tahir Alangu, Naki Tezel, Oğuz Tansel, Yücel baskıdan ve yasaklardan dolayı Farsça kaleme almak zorunda
Feyzioğlu, Hasan Latif Sarıyüce, Pertev Naili Boratav, Saim kalmış ve İran’ın özellikle çocuk edebiyatının en önemli ismi
Sakaoğlu gibi isimlerin eserlerini anmadan geçmek olma- haline gelmiştir. 1968’de Aras nehrinin Humarlı bölgesinde
yacaktır. Özellikle 19. yüzyıl sonlarından günümüze kadar ölü bulunmuştur ve ölümü şüphelidir.
uzanan gerek Türkiye gerekse Türkiye dışı Türk Dünyası
sahalarında yapılan derleme çalışmaları ile yukarıda ismini Behrengî, İran edebiyatı kapsamında İran’ın çocuk edebi-
andığımız külliyatlar ve masal eserleri ciddi bir Türk masal yatının en önemli isimlerinden biri kabul edilmektedir. İran
külliyatı ortaya koymaktadır. Bunların değerlendirilmesi, edebiyatında Sadık Çübek, Sadık Hidayet, Gulam Hüseyin
yaşatılması, tanıtılması, aktarılması ve güncellenmesi gibi Saidi gibi yazarların yanında adı anılan Behrengî, İran masal
meseleler ayrı tartışma konuları olmakla birlikte önem arz çalışmaları kapsamında Sübhi-yi Mühtedi, Ali Eşref Derviş-
etmektedir. yan, Ebülkasım Encevi Şirazi gibi isimlerle birlikte önemli
isimler arasında kabul edilir. Türkiye’de de birçok kaynakta
Peki böylesi uzun bir girizgahtan sonra Samed Behrengî’yi İran edebiyatı kapsamında “İranlı yazar” olarak anılan Samed
nereye koyabiliriz? Masalın genelde dünyada özelde ise Türk Behrengî’nin İran’da doğmuş, yaşamış ve vefat etmiş olan bir
kültürnde bu uzun yolculuğunda Samed Behrengî nerede Türk aydını, yazarı ve halk bilimcisi olduğunu ve hayatı bo-
durmaktadır? Behrengî, özellikle Küçük Kara Balık’ın Avru- yunca yaşadığı bölgedeki Türklerin sosyal-siyasi meselele-
pa’daki başarısı ve son yıllarda ülkemizde yapılan çevirileriy- riyle, kültürüyle ve diliyle ilgilendiğini burada tekrar vurgu-
le popüler bir isim haline gelmiştir. Onun bu önemli, şahsî lamakta yarar var.
düşünceme göre de son derece başarılı ve kaliteli, eserinin Behrengî’nin çok önemli bir aydın, öğretmen ve edebiyatçı
yanında Türk kültürü için önem arz eden bir de “masalcılık” olmasının yanında bu yazıda daha çok masalcı kimliği üze-
özelliği mevcuttur. Yazının bu nok tasından itibaren Behren- rinde durmak istiyorum. Çünkü Tebriz Türk masalları üzeri-
gî’nin masalcı tarafına üzerinde duracağım ve vereceğim ne çalışmakta olduğum doktora tezim kapsamında Tebriz’de
kısıtlı, deneme mahiyetindeki bilgilerle masalın yolculuğu yaptığım alan araştırmalarında Behrengî’nin masalcılığının
arasındaki ilişkiyi kurmayı büyük ölçüde okuyucuya bıraka- ne kadar ön planda olduğunu ve bugün bile Tebriz’de ve
cağım. Güney Azerbaycan’da masal denildiğinde ilk akla gelen isim
olduğunu birinci elden görme şansı yakaladım. Burada Beh-
Samed Behrengî, 1938 yılında İran’ın bir Türk şehri olan rengî’nin bazı eserlerinden örnekleri ve bu eserlerle ilgili çe-
Tebriz şehrinde, Çerendab adlı bir kenar mahallesinde dün- şitli düşüncelerimi de eklemekle birlikte Behrengî’nin masal
yaya gelmiştir. Fakir bir ailenin çocuğu olan Behrengî, De- derlemeciliği ve bu derlemeleri yayınlaması, masal anlatıcılı-
bîristân-i Terbiyet ve Dânişserâ-yi Âlî adlı öğretmenlik okul- ğı ve son olarak masal yazıcılığı üzerinde durmak istiyorum.
/zine
kaybolandefterler
23