Katalogi wystaw Malarstwo polskie XIX i XX w. | Page 17

po sobie lekki ślad, nie kolidowała z kolejnymi etapami pracy. niekiedy taką rozrzedzoną farbę nanosił na większe fragmenty obrazu, traktując ją jako podmalówkę. Pracując nad obrazem, malarz rozkładał plamy barwne na całej powierzchni jednocześnie. W ten sposób kontrolował ich wzajemne odziaływanie. Niezwykle trudno zdefiniować styl malarstwa Pankiewicza, chociaż najprościej uznać go za realistę, który przez całe życie eksperymentował i zmieniał środki wyrazu. Stawiał przed sobą problemy malarskie i starał się na nie odpowiadać. Dlatego warstwa malarska na jego obrazach jest bardzo zróżnicowana i zmienna pod względem grubości, faktury czy sposobu prowadzenia pędzla. Pankiewicz był oszczędny w wyborze kolorów do poszczególnych obrazów. Jest to niezwykle zaskakujące, ponieważ patrząc na dzieła, odnosimy wrażenie, że są one bardzo kolorowe. Ten fenomen prawdopodobnie zawdzięczamy faktowi, że malarza w dużym stopniu interesowało zagadnienie waloru, tonu i gry barw. Rozpatrywał je jako zagadnienia fizyczne, analizował w obrazach dawnych mistrzów, współczesnych mu artystów, a także mówił o własnych doświadczeniach w tej dziedzinie. Doznania wzrokowe podporządkował własnej myśli i koncepcji. Konsekwentnie badał naturę koloru, wzajemne oddziaływanie barw i płaszczyzn. Podkreślała wagę waloru oraz tonu barwnego. Można zaryzykować stwierdzenie, że Pankiewicz starał się odnaleźć i każdorazowo dopasować do obrazu odpowiednią liczbę kolorów. Gamę stanowiącą coś w rodzaju „złotego środka”. Oś stanowiły barwy zasadnicze, czerń i biel. Wielokrotnie były to barwy dopełniające. Oczywiście od tematu gama ulegała zmianom. Malarz, znając zasady 17 oddziaływania jednych kolorów na drugie, starał się wykorzystać wszystkie ich właściwości. Obrazy Pankiewicza często określane są poprzez czystość kolorów, świetlistość, malarstwo walorowe oraz grę barwną. Bez wątpienia czystość i świetlistość koloru zaskakuje. Nie wynika ona jednak z użycia przez artystę specjalnych farb. Znaczenie ma wykorzystanie przez malarza jasnego gruntu, na którym malował. Zamiast mieszać każdorazowo farbę z bielą w celu rozjaśnienia tonu, zmieniał jej grubość pociągnięciem pędzla od cieniutkiej, w której wyraźnie widać prześwitujący grunt, po grubą fakturę o nasyconym kolorze. Można również stwierdzić, że czystość kolorów u Pankiewicza polega na harmonii ich współzależności. Mieszanie kolorów nie prowadzi do utraty klarowności, tworząc nową konkretną jakość koloru wynikowego, nie zbrudzonego czernią ani nie zgaszonego bielą. Jest to nowy wyrazisty kolor. Efekt tej czystości i jasności wielokrotnie zostaje dodatkowo podkreślony oddziaływaniem sąsiadujących plam barwnych. Odnosi się wrażenie gry kolorystycznej, również w mikroskali, gdy skupiamy wzrok na fragmencie i obserwujemy wzajemne oddziaływanie walorów. W makroskali, gdy patrzymy na całość, obejmując zharmonizowaną kompozycję o konkretnej konstrukcji i temacie, w tym samym czasie pojawiają się gry kontrastów barwnych, wzajemne oddziaływania kolorów, zróżnicowane, niejednokrotnie dynamiczne pociągnięcia pędzla przeciwstawione gładkim płaszczyznom oraz zestawienia walorów. Malarstwo Jó