Doğal zeolit yataklarının oluşumu, ortamlarına göre
altı grupta toplanmıştır:
a) Suyu tuzlu (kapalı) göllerde volkanik malzemenin
birikip göl suyu ile reaksiyonu sonucu oluşan
yataklar.
b) Tatlı veya tuzlu açık göllerde volkanik malzemenin
birikip göl suyu ile kimyasal reaksiyonu sonucu
oluşan yataklar.
c) Kıyıda veya derin denizel ortamda volkanik
malzemenin birikip deniz suyu ile reaksiyonu sonucu
oluşan yataklar.
d) Düşük ısılı gömülme metamorfizması sonucunda,
Al-Si'lu sedimanter ya da volkanik malzemelerden
oluşan zeolit yatakları.
e) Hidrotermal ya da sıcak kaynak sularının Al-Si'lu
malzemeye etkisi sonucu, bu malzemenin bozulması
sonucu oluşan yataklar.
f) Genellikle 2. zaman tortulları arasında görülen
ve orijinlerinin volkanik olup olmadığının
belirlenemediği, denizel veya gölsel ortamlarda
oluşan zeolit yatakları.
Şekil 2. Doğal zeolit mineralleri
2.Zeolitlerin Yapısı
Zeolitler alkali ve toprak alkali metallerin
sulu(hidrate) aluminosilikat kristalleridir. Genel yapı
formülleri ; hammadde durumuna gelen doğal zeolitlerin bu
özelliklerinden biri veya birinden fazlasının istediği
kullanım alanları: kirlilik kontrolü, enerji, tarım-
hayvancılık, maden-metalürji ve diğer alanlar olmak
üzere 5 ana bölümde toplanabilir.
M2/nO . Al 2 O 3 .x SiO 2 . yH 2 O gösterilebilir. 3.1.Kirlilik Kontrolü
M, değişebilir katyon olan Na,K,Ca,Ba gibi alkali ve
toprak alkali metalleri simgeler. Yapı formülündeki n
katyonun değerliğini , y birim hücredeki su miktarını
belirtir. x ise iskelet yapıda bulunan silisyum
sayısıdır. Zeolit mineralleri iyon değiştirme ve adsorbsiyon
özellikleri nedeniyle kirlilik kontrolünde gittikçe
artarak kullanılmaktadır. Bu amaçla sudaki
radyoaktif atıkların tutulmasında, atık sulardaki
metal iyonlarının ve azot bileşiklerinin tutulmasında,
baca gazlarının adsorplanmasında, petrol
sızıntılarının temizlenmesinde, çöp depolamada ve
oksijen üretiminde zeolitler kullanılmaktadır.
3.Zeolitlerin Kullanım Alanları
Zeolitlerin başlıca fiziksel ve kimyasal özellikleri
olan; iyon değişikliği yapabilme adsorbsiyon ve
buna bağlı moleküler elek yapısı, silis içeriği, ayrıca
tortul zeolitlerde açık renkli olma, hafiflik, küçük
kristallerin gözenek yapısı zeolitlerin çok çeşitli
endüstriyel alanlarda kullanılmalarına neden
olmuştur. Son yıllarda önemli bir endüstriyel
3.2. Enerji
Dünyanın gittikçe büyüyen enerji ihtiyacı; kömür
ve petrol yanında nükleer ve güneş enerjisi gibi
kullanılan ve aynı zamanda da geliştirilmekte olan
değişik kaynaklardan karşılanmaya çalışılmaktadır.
Bu kaynakların enerjiye dönüştürülmesi esnasında
44