HUKUK
BEYAZ YAKA SUÇLULARININ ÖZELLİKLERİ
Fail şiddet kullanmaz. Failin eyleminin amacı maddi fayda kazanmaktır. Fail suçu işlerken mesleki konumunu ve ünvanını kullanır. Fail, şirketlerde ve kamu kurumlarında teknik, gizli ve işin yapılmasına dair yöntem bilgisine( know-how) haiz bir çalışandır. Fail sosyal saygınlığa, iyi eğitime ve yüksek sosyal statüye sahiptir. Fail teknolojiyi ve iş çevresini( network) çok iyi kullanır, hırslıdır ve kariyerinde kolay yükselmek isteyen bir eğilimdedir.
26
işlem için şirketi zarara uğratan( şirketin marka değerini düşüren, ağır cezalar ödemesine yol açan vb.) müdür ve yöneticilerden ayrıca tazminat istenebilecektir.
PEKI ÇÖZÜM NE? Şirket içinde beyaz yaka suçlarına konu olabilecek usulsüzlükler, çoğunlukla yapılan denetimlerde veya şirket içi ihbar yönetimi ile farkedilir. Daha çok kurumsal ve uluslararası şirketlerde rastlanan şirket içi ihbar hatları yoluyla bilgi uçuran( whistleblower) çalışanlar şirket içi usulsüzlükleri( kimliklerini saklama imkanı da tanıyan) mail, telefon gibi yöntemlerle bildirip iç soruşturma sürecini başlatırlar. Ancak şirket içinde beyaz yakaya konu olabilecek usulsüzlük tespiti ve neticelendirilmesi genelde çeşitli problemler ve belirsizlikler getirebilir. Bazı şirket ve ülke kültürlerinde üst derece statülü meslekler genellikle kendi kendini düzenleyen bir özelliğe sahiptirler ve yanlış yapanların cezalandırılmasından ziyade sessizlik ve suistimalciyi koruma kuralları egemen olabilir. Mesleki dernek etik ya da disiplin kurullarının mensuplarına verdikleri cezalar, uzaklaştırma kınama geçici ya da sürekli olarak lisans ve üyeliğin iptali gibi hususları içerebilir. Geleneksel ceza ve idare hukuku da bu tür suçlara yönelik özel usul ve cezai hükümler öngörebilmektedir. Buna rağmen birçok şirket medyada yer alabilecek skandal ve şikâyetlerden kaçınmak için usülsüzlük yapan çalışanlarının sadece istifasını istemekle hatta çalışanlara anlaşma( ikale) yoluyla ayrılmayı önermekte ve olayın büyümesini engellemekle yetinmektedir. Ceza yargılamasının uzun sürmesi, şirketin ticari sır sayılacak bilgilerinin dava dosyalarında yer alması gibi haller şirketleri bu konuda sessiz kalmaya itebilir. Hâlbuki beyaz yaka suçları en az diğer suçlar kadar ciddi olup kurumun adalet duygusuna zarar veren, şirketin diğer çalışanlarını ve toplumu etkileyen suçlardır.
Global uyum politikaları çok sıkı olan uluslararası şirketlerde bile engellenemeyen beyaz yaka suçları, kariyerinde hızlı yükselmek isteyen çalışanlar için çoğu zaman kullanılan kısa bir yol olmakta ve çalışanlar kişisel çıkarlar elde ederken şirketleri telafisi mümkün olmayan risklere sürüklemektedirler. Şirketlerin kendilerini korumak için, suistimal yapıp şirketi maddi ve manevi( itibar kaybı) zarara uğratan çalışanlara karşı savunma mekanizmaları geliştirmesi zaruridir. Öncelikle tespiti zor ve teknik hususlar ihtiva eden beyaz yaka suçlarının engellenmesi amacıyla, şirketler daha mülakat aşamasında, çalışanların etik değerlerini ölçmek amacıyla adayları test etmeli ve etik sorular mülakatın vazgeçilmez bir unsuru olmalıdır. Çalışan hakkında yapılacak etik çalışmaya dair referans kontrolü de işe alma esnasında etkin bir şekilde kullanılmalıdır. Bununla beraber şirket içinde beyaz yaka suçlarını asgari seviyeye indirecek olan şirket içi etik kültürün oluşması için üst yönetim desteği( tone at the top) ile usulsüzlüklere karşı sıfır tolerans politikasının benimsenmesi hayati önem taşımaktadır. Bu etik ve uyum programı kapsamında, sürekli eğitimler, ceza & ödül sistemleri, şirkette yapılacak kapsamlı risk analizi, kilit rol oynayan kişiler ve süreçlerin belirlenmesi ve denetim & kontrollerin etkin kullanılması, çalışanların takip ettikleri süreçlerle ilgili sorumlu tutulması, iç şikayet ve disiplin süreçlerinin etkin uygulanması yöntemleri ile şirket içi etik kültürün oluşması sağlanacaktır. Şirket üst yönetiminin, çalışanların uygunsuz eylemlerinin sonuçlarını anladığından emin olması, şirketin uygunsuz davranışlara ve beyaz yaka suçlarına karşı duruşunun açık, net ve somut olarak belirtilmesi, çalışanların uyum ve hukuka aykırı davranışlarının derhal raporlanmasının teşvik edilmesi, çalışanlara şirket ilkelerini benimsetmek, onların şirkete olan aidiyetlerini artırmak, sadakatlerini korumak ve iyi bir kurumsal sorumluluk yaratmak için gereklidir. 4