HUKUK
24
Beyaz yaka tabiri şirkette üst düzeyde çalışan ve zihin emeği ile maaşa hak kazanan şirket yöneticileri ve memurları için kullanılırken , mavi yaka , şirkette genelde üretim tarafında çalışan ve beden emeği ile maaş hakeden işçiler için kullanılmaktadır . Beyaz yaka suçları dediğimizde de klasik anlamda suçlu psikolojisinden ayrılan ve ezber bozan bir suç tipinden söz etmiş oluyoruz . Zira toplumda suçlu konumunda olan kişilerin genelde alt seviyelerde yaşayan suça itilmiş bireyler olduğu yönünde bir genelleme hakim ; beyaz yaka suçlarında ise iyi eğitimli , şirketlerde üst seviyelerde çalışan ve itibar gören kişilerin kalkıştıkları suçlar kastediliyor . Uluslararası literatürde “ white-collar crimes ” olarak kullanılan kavram , ilk kez 1939 yılında Amerikalı sosyolog Edwin H . Sutherland ’ ın “ Beyaz yaka Suçluları ” ( The White- Collar Criminal ) başlıklı açılış konuşmasında kullanılmış . Sutherland , beyaz yaka suçunu ; vali , kaymakam , doktor , hâkim , müdür , komutan gibi üst düzey bürokrat ve profesyonellerin ve iş adamlarının , kişisel menfaat elde etmek için meslek ve makamın sunduğu olanakları ve güveni kullanarak işledikleri suçları nitelemek için kullanmıştır . Bu bağlamda beyaz yaka suçunu en geniş anlamda , “ Suçun yüksek sosyal itibara sahip saygın bir kişi tarafından mesleği çerçevesinde ve kendine gösterilen güvenin ihlal edilmesi altında işlenmesi ” şeklinde tanımlamıştır . Günümüzde beyaz yaka suçları Sutherland ’ in tanımının gelişmiş versiyonu olarak , şirketlerde CEO , CFO , Direktörler gibi üst düzey yöneticilerin ve kilit konumda çalışan memurların işledikleri suçları ifade etmektedir .
BEYAZ YAKALAR NEDEN KİRLENİR ? Beyaz yaka suçlarının nedenlerinin başında , şirkette yerleşmemiş etik ve uyum kültürü gelir . Bununla beraber kişisel hırs ve gevşek kontrol mekanizmaları da bu suçun işlenmesine zemin oluşturur . Suç failinin uzun yıllar aynı şirkette / aynı kilit görevde çalışması , şirkete duyulan güven ve çalışan adalet duygusunun zayıf olması , satış ve satın alma gibi yüksek montanlı ticari ilişkilerin döndüğü alanlarda çıkan kişisel fırsatlar bu suçun işlenmesinde çalışanlara motivasyon sağlar . Şirketin kontrol mekanizmaları muhasebe ve risk kontrolleri ( görevlerin ayrılması ve denetleme yollarının yaratılması ), somut veri girişlerinin kontrolleri ve yönetim kontrollerinden ( ceza ve ödüllendirme sistemi ), şirket içi şikâyet hattı ve raporlamalardan oluşur . Beyaz yaka suçları , şirket yönetiminin her zaman güncel bilgilerden ve suistimal yöntemlerinden haberdar olarak ve kendini koruma yöntemlerini uygulaması suretiyle engellenebilir . Örneğin , hiçbir zaman tatile çıkmayan , sahip oldukları koşulların ( maaş vb . yan haklar ) üstünde yaşam tarzı sürdüren veya tutarsız ruh hallerine girip çıkan çalışanlar bu konuda şüphe yaratır . Suçu işleyen kişinin psikolojisi kendi kendine yaptığı suistimalin asla suç olduğunu inkâr etmeyen , şirketin bunu hak ettiğine inanan , emekleri karşılığı olarak şirketle ödeştiğini düşünen veya sadece yaptığı uygunsuzluk ile şirketten ödünç aldığını ( aslında kanuna aykırı hareket etmediğini ), dolayısıyla yaptığı işlemi meşrulaştırmaya dönük bir psikolojiyi yansıtır . Bu psikoloji iyi sunum teknikleri ve beden dili eğitimi almış bir üst düzey yönetici becerileri ile birleştiğinde , aslında sıradan suçlulardan çok daha kompleks düşünebilecek ve zorlu sorgulama tekniklerine dayanıklı bir suçlu profili ortaya koyar .
BİR BEYAZ YAKA SUÇU OLARAK RÜŞVET Özellikle beyaz yakalı çalışanların rüşvet veya ( bizim kültürümüzde bahşiş adı altında geçen ) kolaylaştırıcı ödeme yöntemlerini kullanarak satış ve benzeri iş hedeflerine ulaşmasına çok sık rastlanmakta ve bu durum şirketleri ağır ceza ve itibar kaybı süreçlerine sürüklemektedir . Uluslararası etik ve uyum yönetiminin temelinde yer alan yolsuzluk yapmama kavramının merkezinde rüşvetin engellenmesi vardır . Rüşvetin dünya ekonomisine zararı 2016 itibariyle yaklaşık 2 trilyon dolar olarak hesaplanmaktadır . Rüşvet alma ve verme suçları konusundaki uluslararası skandalların 20 yüzyıl sonlarında gitgide artması ile bazı devletlerin bu suçları uluslararası etki doğuran ( extraterritorial ) yasalar ile düzenlemesine neden olmuştur . Bunlardan başlıcası ABD Rüşvetin Önlenmesi ve Yabancı Ülkelerde Yolsuzluk Uygulamaları Yasasıdır ( FCPA-1977 ). Bu kanun ABD makamlarının ; ABD harici bir devletin memurları ve devlet dairelerinde çalışanlar , siyasi partisi ,
ÖZELLİKLE BEYAZ YAKALI ÇALIŞANLARIN RÜŞVET VEYA ( BİZİM KÜLTÜRÜMÜZDE BAHŞİŞ ADI ALTINDA GEÇEN ) KOLAYLAŞTIRICI ÖDEME YÖNTEMLERİNİ KULLANARAK SATIŞ VE BENZERİ İŞ HEDEFLERİNE ULAŞMASINA ÇOK SIK RASTLANMAKTA VE BU DURUM ŞİRKETLERİ AĞIR CEZA VE İTİBAR KAYBI SÜREÇLERİNE SÜRÜKLEMEKTEDİR .