D O S Y A / Yolsuzluk ve Kriz
mak isteyen dev şirketlerden rüşvet almaları; bu
yüzden çevre ile ilgili hiçbir önlem almamaları
ve yine güvenlik görevlilerinin kendilerini rüşvet
ile görmezden gelmelerini sağlayan petrol kaçakçılarına göz yummaları, petrol bölgesi olan
Nijer Deltası’nda büyük bir çevre felaketi yaşanmasına sebep oldu. BM Çevre Programı’nın
raporuna göre tüm bölge petrol kirliliği altında
bulunuyor. Petrol şirketlerinin ve kaçakçıların
yine yolsuzluk “soslu” yaptığı petrol operasyonlarında şimdiye kadar 100 milyon varil petrolün
sızıntı yaptığı tahmin ediliyor.
18
KÜRESEL KRİZLERE
NEDEN OLABİLİR Mİ?
Yunanistan’ın, İtalya’nın veya Nijerya’nın yaşadığı yolsuzluk kaynaklı ekonomik sorunlar
aslında bizi başka bir varsayıma götürebilir. Yolsuzluk ve Kayırmacılık Ekonomisi hassas ülkelerde meydana gelebilecek ekonomik krizlerin
görülmeyen veya görülmek istenmeyen sebepleri olabilir mi? Hatta soruyu daha da genişletebiliriz: Yolsuzluk kimi zaman küresel ekonomik
krizlerin bile sebebi olabilir mi?
Bu sorunun cevabı birçok kez evet olarak verilebilir. 1929 Büyük Bunalımı’nın ABD’yi vurduğu
dönemde, krizin 1931 yılında Almanya’ya sıçraması tam da bir yolsuzluk fitiliyle ateşlenmişti. Krizin en önemli sebeplerinden biri de tüm
dünyada finans sektörünün yolsuzluk bataklığına boğazlarına kadar batmış olmasıydı. Örnek
olarak, Almanya’nın en gözde ve bilinen bankalarından biri olan ve kısaca Danat-Bank olarak bilinen “Darmstädter und Nationalbank”ın
karıştığı yolsuzluğun Almanya’da ekonomik
krizi başlatması gösterilebilir. Bankanın yöneticilerinden Carl Boener’in kurumun en büyük
müşterisi olan Alman tekstil devi Nordwalle’nin
düzenli olarak yanlış muhasebe bilgileri verdiğini fark etmesi iskambil kağıtlarından bir kuleye
benzetebileceğimiz Alman ekonomisinin çökmesine sebep olan olaylar zincirini başlatmıştı.
Nordwelle’nin yolsuzluğunun fark edilmesinin
anlamı, bankanın en büyük müşterisinin batması, bu da bankanın batması demekti. Bu zincirleme bir reaksiyon başlatmış, bankanın müşterileri büyük bir panik yaşayınca hem DanatBank hem de Alman ekonomisi dibi boylamıştı.
PETROL
ŞIRKETLERININ VE
KAÇAKÇILARIN,
NJIERYA’DA
YOLSUZLUK
“SOSLU”
YAPTIKLARI PETROL
KAÇAKÇILIĞINDA
ŞIMDIYE KADAR
100 MILYON
VARIL PETROLÜN
DOĞAYA SIZDIĞI
TAHMIN EDILIYOR.
Kurulduğu andan itibaren dünyanın en büyük
doğalgaz dağıtıcısı haline gelen Enron’un karıştığı skandal ve sonrasında olanlar da yolsuzlukların ülke ekonomileri ile ilişkisini göz önüne
getiriyor aslında. Enron ünlü bağımsız denetim
şirketi Arthur Andersen’in de yardımı ile bilançolarda oynayarak şirketi olduğundan çok daha
parlak hale getiriyor; böylece yatırımcıları da
kendine çekiyordu. Tabii bu durum gerçekler
ortaya çıkıncaya kadar sürdü. Enron yanına
Arthur Andersen’i de alarak tarihe karıştı. ABD
finans sektörü bu skandaldan büyük zarar görerek çıktı.
KAÇAMAK MI, DÜZENLİ BİR İLİŞKİ Mİ?
Peki yolsuzluğun bir ülkenin ekonomik performansını ve gelişmesini ne ölçüde etkilediğinin
kanıtı nedir? Yolsuzluk, yaşandığı ülke için ufak
bir sıkıntı mıdır? Büyük bir engel midir? Yoksa
tam tersine ekonomiyi canlandıran tatlı bir kaçamak mıdır?
Yolsuzluğun ülke ekonomisi için sonuçları yere
veya yabancı yatırımların miktarında ve finansal
pazar performanslarında ölçülebilir hale gelebilir. Harvard Üniversitesi’nden Shang-Jin Wei
ve Richard Zeckhauser’ın hazırladığı makalede
rakamlarla bu konuda ayrıntılı örnekler mevcut
(Dark deals and dampened destinies: corruption and economic performance; Shang-Jin Wei,
Richard Zeckhauser).
Yerel yatırımlar açısından bakmak gerekirse
GSMH’de yüzde olarak ifade edilen yatırımlar
yolsuzluk seviyesine güçlü bir şekilde tepki
veriyorlar. Wei ve Zeckhauser’ın hesaplamalarına göre, Filipinler’de meydana gelen 3 puanlık bir yolsuzluk azalması ile tahmini olarak
aynı ülkede yatırımlar %3,6 artabilecektir. Bir
kıstas olarak vermek gerekirse Yatırım/GSMH