barındıracağından iktisatçıların uzak

durmayı tercih ettiği bir alan . Bunun

yerine , daha nesnel bir biçimde tanımlanabilen

, matematiksel olarak modellemeye

elverişli olan “ toplumsal fayda ”

kavramı daha çok ilgi alanıdır iktisatçıların

. Bir iktisatçı olarak ben de bu

eğilime ayak uydurup , yukarıda tartıştığım

optimizasyon sürecinin toplumsal

faydayla ilişkisini tartışacağım .

Burada “ toplumsal ” teriminden kasıt ,

kelimenin yaygın kullanımı olarak “ bir

ülkede yaşayan insanlara dair ” olabileceği

gibi “ bir arkadaş grubu , bir firma ,

bir aile gibi birden fazla bireyin oluşturduğu

herhangi bir topluluğa dair ”

de olabilir . Kelimeyi bu geniş anlamıyla

kullandığımızda , bir davranışın etik

olup olmamasındaki temel kriter zaten

toplumsal faydaya pozitif veya negatif

bir etkisinin olup olmadığı olacaktır .

Zira toplumsal faydaya , artı veya eksi ,

hiçbir etkisi olmayan herhangi bir

davranış tamamen kişiyi ilgilendirece-

Bu tür sapmalara önemli bir örnek , iktisat literatüründe “ bargaining game ” olarak adlandırılan pazarlık oyunları ve türevleridir .

ğin 10 TL -belli bir sınıra kadar bu miktarın çok önemi yok ; farklı miktarlarla oynanan pek çok farklı versiyonda benzer sonuçlar gözlemliyoruz- veriliyor . İlk turda bu kişi , kendisine verilen parayı eşleştiği diğer kişiyle arasında istediği şekilde bölüyor . Örneğin kendisine 6 TL , karşısındakine 4 TL veya 5 ’ e 5 gibi . Bu teklif karşı tarafa gösteriliyor . İkinci turda , karşı taraf sunulan teklifi kabul ederse ilk tarafın yaptığı teklif neyse para o şekilde iki tarafça paylaşılıyor ve oyun bitiyor . Eğer bu turda ikinci taraf teklifi kabul etmezse her iki taraf da sıfır lira alıyor ve oyun bitiyor . Öncelikle , iktisat öğretisinin öngördüğü optimal sonucu açıklamaya çalışayım : Birinci turda teklifi yapacak

olan tarafın rasyonel olduğunu ( burada rasyonellikten kasıt , çıkarını optimize eden davranış ) varsayarsak ve bu kişinin karşı tarafın da rasyonel olduğunu varsayarak davranacağını varsayarsak yapması gereken teklif “ bana 9,99 lira , karşı tarafa da 1 kuruş ” olacaktır . Çünkü karşı tarafın rasyonel olduğunu varsayınca kendisine verilen 1 kuruşluk teklifi kabul edeceğini düşünmemiz gerekir . Çünkü reddederse oyun bozulacak ve kendisi 0 lira alacaktır . 1 kuruş 0 liradan fazladır ve çıkarını maksimize ediyorsa 1 kuruşu 0 liraya tercih edecektir . Çıkarını maksimize ettiğini düşündüğümüz karşı tarafın , kendisine sunulacak 0 ’ danbüyük her miktarı kabul edeceğini göz önünde bulundurursak birinci tarafın yapacağı teklif 9,99 ’ a 1 kuruş olacaktır ; çünkü o da alacağı en yüksek miktarı almak ister ( çıkar maksimizasyonu ). Yapılan bu teklifin de ikinci tarafça kabul edilmesi gerekir ; çünkü 1 kuruş 0 ’ dan büyüktür . Fakat dünyanın pek çok yerinde birçok farklı kesime oynatılan bu oyunda , yukarıda tarif edilen rasyonel sonuç neredeyse hiçbir za-

27

ğinden bu tür davranışların etik olup

olmadığını tartışmak beyhude bir çaba

olacaktır .

İktisatta temel varsayımlardan bir

tanesi , kişi ve kurumların tüm davranışlarında

sürekli optimizasyon yaptığıdır

. Bu çoğu zaman doğru olsa da

bazı durumlarda optimal kararlardan

sapıldığını da gözlemliyoruz . Bu tür

sapmalara önemli bir örnek , iktisat literatüründe

“ bargaining game ” olarak

adlandırılan pazarlık oyunları ve türevleridir

. Bu neyi optimize ettiğimiz

konusunda bir tartışmayı beraberinde

getirse de klasik iktisat öngörüsüne

aykırı sonuçlar verdiği için önemlidir .

Kısaca özetlemek gerekirse oyun şu

şekilde oynanıyor : Birbirini tanımayan

ve görmeyen iki insandan birine örne-