SOSYAL PSİKOLOJİ
Neden benim daha güzel evim yok? Ne-
den müdürüm bana adil davranmıyor?
Neden daha güzel kıyafetler giyemiyo-
rum? Neden daha güzel yerlerde tatil
yapamıyorum? Neden neden neden?
Günümüzün favori sosyal medya uygu-
lamalarında başkalarının bizlere yan-
sıttığı güzel hayatları çoğu zaman içten
içe mutsuzluğa sebep olmuyor mu? Çok
sevdiğimiz arkadaşlarımıza bile çok
içlerden gelen bir kıskanma hadi yumu-
şatalım, bir imrenme hissetmedik mi?
22
H
erkes mutlaka hayatının bir anında ka-
fasını bu sorularla meşgul etmiştir. Çoğu
zaman kızmış, öfkelenmiş ve dünyanın
adil olmadığını kendi kendine tekrarla-
mıştır. Adaletin olmadığı bir sistemin, bir
kurumun uzun ömürlü istikrarlı bir başa-
rı kazanmasına dünya tarihinde rastlanmamıştır. Mutlaka
ama mutlaka kısa çöp uzun çöpten hakkını istemiştir. Peki
adil olana açlığımız nereden gelmektedir? Bunun sonuçları
nelerdir? Adil olmanın kaçınılmazlığını fark etmekte miyiz?
İşte bu sorulara cevap verilmesi insanlığın ileriye doğru
daha güvenle gitmesi için mutlaka cevaplanması gerekmek-
tedir.
Bilim Dünyasında adil olmanın nereden doğduğu, içgüdüsel
olup olmadığı ve insanlığın en ilkel bir dürtülerinden olup
olmadığı yıllardır tartışılmaktadır. Bu konuda özellikle son
zamanlarda insanlığın en yakın atası olan primatlarla yapı-
lan çalışmalar bizlere cevap vermektedir. Bilim Dünyası-
nın önde gelen iki primatalogu Sarah Brosnan ve Frans de
Waal’ın kapuçin maymunları ile gerçekleştirdikleri deney
bu konuda bize ilginç veriler sunmaktadır. Deney ile adalet
kavramının ve adaletsizliğe tepki vermenin insanlığın kö-
kenlerine kadar gittiği ispatlanmaya çalışılmıştır. 1 olarak belirlenmişti. Deney şöyle gerçekleşecekti: 5 dişi
kapuçin maymunun denek olarak kullanılacaktı. Eşlenen 2
maymun birbirini görebilecek şekilde bir kafese yerleştiri-
liyorlardı. Kafesin içinde araştırmacılar tarafından yerleşti-
rilmiş taşı vermeleri halinde de maymunlara sevdikleri bir
yiyecek ödül veriliyordu. Ödül, deneyin başında maymunla-
rın çok sevdiği bir yiyecek olan salatalık oluyordu. Bu kısım
deneyin öğrenme ve alışma kısmı oluyordu. Buraya kadar
her şey yolunda gidiyordu. 25 kere tekrarlanan bu kısım-
da hiçbir sorun çıkmıyordu. Sebep ise belli idi. Herkes eşit
emek gösteriyor ve eşit yiyecek ile ödüllendiriliyordu.
Deneyin ismi “Maymunlar eşit olmayan ödülü reddediyor” Fakat elbette deney burada bitmiyordu. Deney araştırma-
1
Frans De Waal: Empati Çağı / 2014