Küreselleşme
ve İş Etiği
Spinoza ve Hegel gibi birçok büyük düşünürün
kitaplarını Türkçe’ye kazandırarak ülkemizin felsefe
dünyasını genişleten Aziz Yardımlı, INmagazine’in
ilk sayısı için küreselleşme, iş etiği ve felsefe
ilişkisinin temel kavramları üzerine yazdı.
Yazı: Aziz YARDIMLI
E
tik ve İş Etiği: Etik ya
da ethikos “alışkanlık,
töre” anlamına gelen “ethos” sözcüğünden gelir
(ἔθος: Gewohnheit, Sitte;
custom, habit; habitude,
mœurs). Felsefi etik ya da törebilim genel olarak insanlar için ussal ya da en
iyi yaşama yolunun ne olduğunu, insan
mutluluğunu ve iyiliğini hangi davranış
ölçünlerinin yükselteceğini araştırır. İş
etiği bireyin ve toplumun gönencini ve
iyiliğini yükselten iş davranışlarının neler olduğunu araştırır. Alışkanlıklar da
değişime uğrar ve o zaman önemli olan
soru tüm alışkanlıkların ya da törelerin
eşit değerde mi olduğu, yoksa evrensel
ya da gerçek törel normların mı bulunduğudur. Küresel etik ve küresel iş etiği
gerçek evrensel törel normların varolması koşulunda olanaklıdır. Eğer normlar yalnızca göreli ve bir evrensel ölçün
yoksa ise, o zaman her biri kendi için
meşrudur, hiç biri ötekinden daha iyi ya
da daha doğru değildir. İş etiği alanında
hem realitede hem de kuramsal alanda ağır basan görüş küresel-evrensel
insanlık normlarının bulunduğu görüşüdür.
İş etiği ya da şirket etiği (Business ethics, corporate ethics) gibi bir olgunun
bütün bir tarih boyunca varolmasına
karşın, akademik bir kavram olarak
kabul edilmesi göreli olarak yenidir ve
Batı’da ilk kez ABD’de 1970’lerden
sonra kullanılmaya başlamıştır. İş etiği
özel olarak iş dünyasındaki davranışla-
rın törel niteliğinin değerlendirilmesi ile
ilgilenir çünkü iş ilişkileri de özsel olarak insan gönenci ve iyiliği ile ilgilidir.
İş etiği, insan gönenci ve insan iyiliği
kavramlarını bireysel çıkar, kazanç, kâr
karşısında birincil olarak, aslında onların temeli ve olanağı olarak kabul eder.
Buna göre şirketlerin ekonomik niteliklerinin yanısıra toplumsal ve politik rolleri de vardır.
Şirket Etiği: Şirket yasal olarak tüzel
bir kişidir. Böylece hakları olduğu gibi
ödevleri de vardır. Şirket aynı zamanda
moral bir kişidir, çünkü başka tüzel ve
gerçek kişiler ile ilişkilere girer, kararlar
alır ve bunların doğruluk ve eğrilikleri
açısından tıpkı gerçek bir kişinin, bir
insanın olabileceği gibi sorumluluk üstlenmesi gerekir. Şirketin yönetiminde
şirketin çıkarı biricik ilgili nokta değildir. Şirketin ilişkili olduğu başka kişileri,
çalışanlar, müşteriler, şirket ile iş gören
başka şirketler, topluluklar, politik örgütler, sendikalar vb. tümü de gerekli
olduğunda şirket kararlarında dikkate
alınması gereken yanlardır (Edward
Freeman). Şirket toplumdan yalıtılmış
soyut bir varlık değildir ve kâr olarak
değer üretmesi bile ancak kârdan başka değerlere de değer vermesi, insanlık
değerlerini hesaba katması ile olanaklıdır.
Ekonomi ve Etik: Ekonomik ilişkiler
törel ilişkilerdir, öyle ki, törel olmayan
ekonomi gerçekte ekonomi kavramına
11