Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 20 | Page 17

Ağustos

SAYI: 20

DURUM MUHAKEMESİ ve KAYBI
Durum muhakemesi (Situational
Awareness - SA),
birçok farklı faktörün birleşiminden oluşan, “herhangi bir zaman
aralığında uçağı
etkileyen faktörDr. Levent ŞENOL leri algılama, anlama ve tahmin
etme yeteneğidir.”
Genel kabul gören ilk tanımı Endsley (1988) yapmıştır: “SA, herhangi
bir zaman aralığında etrafına göre
pilotun iç dünyasıdır.” Bunlar uçak
kumandalarından, pencere dışındaki görünümden ve onun duyularından kaynaklanmaktadır. Bireysel
beceriler, eğitim, tecrübe, hedefler
ve iş yüküne cevap verme yeteneği,
kişinin SA kalitesini belirler. Endsley 1995 yılında tanımını genişletmiş ve ilk kez üç farklı seviyeye
ayırmıştır. SA “karmaşık görevlerle
ilgili verilen müteakip kararlarda ve
performanslarda birincil temeli ve
dinamik sistemler sağlamaktadır. En
alt seviyede pilot konuyla ilgili bilgiye ihtiyaç duyar, sonra bu bilgiyle
hedefte bulunan amaçlar arasında
bağlantı kurar ve en üst seviyede
gelecek olayları tahmin eder; sistem ve olaylar bu şekilde anlaşılır.
Vidulich 1995 yılında SA’i “o anki
durumun ve etkilerinin, pilotun kavrama yeteneğiyle anlaşılması” olarak tanımlamıştır. Jaslow 1998’de
uçağın uzaysal lokalizasyonu (pozisyon, irtifa), çevrenin farkında
olunması (arazinin özellikleri, hava
durumu), iletişimi anlama (kokpit
ekibi ve trafik kontrolörüyle), göstergelerin doğru okunması, bozuk olan
kontrol ve göstergeler hakkında bilgi
sahibi olma, şeklinde açıklamıştır.
Bu tanımlama SA’e daha geniş bir
bakış açısıyla bakılmasını sağlamak
yanında, dizoryantasyon’un (SD),
SA’in bir parçası olduğunu da vurgulamıştır; çünkü SD sadece uçağın
uzaysal konumu hakkındaki yanılgıları kapsamaktadır. SA ise, SD’yi de
kapsayan üst başlıktır. SA (uzaysal
farkındalık), Türkçemizde “Durum
Muhakemesi” olarak da karşılık bu-

lan bir kavramdır. Bu farkındalığın
bozulması, LSA (Loss of Situational
Awareness; Durum Muhakemesi
Kaybı) olarak isimlendirilir.
Endsley SA’in 3 farklı seviyesini
açıklamıştır:
Seviye 1: Algılama. İlk basamak,
konumun, çevreyle ilgili durumun
algılanması.
Seviye 2: Kavrama. Kavrama ilk severely (algılamayı), tüm elemanların
kavranması ile genişletir. Birleştirme,
yorumlama, saklama ile geliştirir.
Seviye 3: Yansıtma. Diğer seviyelerden dersler üretmek ve sonuçlar çikarmak ve bunları gelecek olaylara
ve aktivitelere yansıtmaktır.

Uzaysal
Farkındalık
(Spatial
Awareness-SA): Bu SA’in sadece bir
komponentidir. SA’in diğer komponentleri sistem farkındalığı ve görev
farkındalığıdır. Her bir komponent
gerçek dünyayı kapsamaktadır.
Bu nedenle SA belli çevrede, üç boyutlu uzayda belirli cisimlerin lokalizasyonunun farkındalığı demektir.
Örneğin düşman hedeflerini ve dost
kuvvetlerin olası lokalizasyonlarını
bilmek için SA önemli bir araçtır.

Belirli üç boyutlu uzayı anlaması iyi
olan birinin uzaysal farkındalığı da
fazladır. Mevcut durumun zihinsel
resmini kazanmak önemlidir; çünkü
bu yetenekle pilot veya operatör olası durumları daha kolay tahmin edebilir ve uçağa daha rahat kumanda
edebilir. Wickens, pilot için önemli
olan ve pilotun zihinsel resmi için 6
farklı değişken açıklamıştır:
a. Pitch
b. Roll
c. Yaw
d. İrtifa
e. Uçuş paterninden sapma
f. Uçuş paternindeki pozisyon.
Bu değişkenler hakkında bilgi veren

uçuş aletleri pilotun ve operatörün
uzaysal farkındalık sağlaması için
önemli katkıda bulunmaktadır.
SD (Spatial Disorientation): Ge