36
‘ In tijden van transitie moet je licht reizen, met zo min mogelijk bagage’
Dat hoor je niet vaak meer... Dat onderlinge vertrouwen gaat een grote rol spelen. Want wie vertrouwt er nog een grote verzekeraar? Ik niet! Nou vertrouwen ze ons ook niet meer, dus dat komt goed uit … Ik heb het niet over de touwtjes uit de brievenbus, zoals Jan Terlouw schetste. Dat is terug naar vroeger. Ik heb het over vooruit naar vroeger. Let maar op, we gaan op een moderne manier terug naar de menselijke maat, met nieuwe vormen van solidariteit.
Mondjesmaat dan zeker? Eén miljoen mensen zijn daar in Nederland al mee bezig. Eén miljoen! En wereldwijd tientallen miljoenen! Horizontaal organiseren. Zorg, energie, onderwijs, voedsel, geld, noem maar op. Dit wordt het tijdperk van samenredzaamheid. Ik ben niet zo liberaal dat ik denk dat iedereen het voor zich kan regelen, maar sámen, buiten de instituties om, daar heb ik wel vertrouwen in.
En de oude vormen en gedachten dan? Voormalig ministerpresident Ruud Lubbers zei ooit“ Nederland is ziek”, omdat toen anderhalf miljoen mensen inactief waren. WW, WAO, bijstand. Nu hebben we er 1,6 miljoen! Dus we zijn nog net zo ziek. En in de nieuwe economie wordt die groep alleen maar groter. Het zou tot twee miljoen mensen kunnen oplopen, schatten we. Ik heb er echt veel over nagedacht en er allerlei modellen voor gebruikt, maar wat we ook doen, we krijgen die mensen niet meer allemaal aan het werk. We moeten met radicale experimenten aan de slag, zoals een basisinkomen of een participatieinkomen. Ja, dat weet ik wel, wat de reacties zijn. Pavlovreacties!“ Een basisinkomen voor iedereen is te duur en mensen worden er lui van.”
Dat laatste blijkt helemaal niet uit de experimenten die tot dusver zijn gedaan, zoals in Canada. En ja, over dat geld... Uiteindelijk is een basisinkomenvooriedereen betaalbaar. Het kost wel veel geld, maar het levert ook veel op. Zo vallen alle kosten voor de controlebureaucratie weg. De rest komt deels uit een belastingverhoging, deels via grote investeringsfondsen.
Geen probleem dus? Alleen de transitieperiode van een aantal jaren, díe is duur. Maar bij pensioenfondsen klotst het geld tegen de plinten. En ik word regelmatig benaderd door investeringsfondsen. Of ik nog voorbeelden heb van groene projecten. Die willen gewoon hun geld wegzetten, want bijna alles levert tegenwoordig meer rendement op dan geld op de bank zetten. Dus er is geld zat. Waarom wordt dat niet in die overgang geïnvesteerd? Zeker nu uit allerlei ervaringen en onderzoeken blijkt wat het ons kan opleveren? We moeten alleen op kleine schaal beginnen met experimenteren, daarvan leren en dan opschalen. Dus niet meer top-down en op grote schaal invoeren.
Maar ondertussen neemt de boosheid alsmaar toe... De afgelopen veertig jaar zijn we drie keer welvarender geworden. We hebben het nog nooit zo goed gehad, zeggen veel mensen. Hoe kan het nou zo zijn dat we toch zo ontevreden zijn? Waar komt die boosheid vandaan? Als je alles vertaalt in materiële welvaart is dat onbegrijpelijk. Maar het blijkt dat we er niet gelukkiger van zijn geworden. Ons niveau van welbevinden is nagenoeg constant gebleven.