Yñòàçäàðäûí ïåäàãîãèêàëûê òýæ ³ ðèáåñ ³ íåí
тудыратын қуатты түрткі " - деген .
21 ғасыр мектебінің мақсаты жас жеткіншектердің жауапкершілігі жоғары , парсатты , адамгершілік мәдениеті қалыптасқан , өмірге икемді , ұлтжанды тұлға қалыптастыру . Мұғалімдер осы мақсатты орындауға бейімделген маман болуы шарт .
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты , жан-жақты маман болуы мүмкін емес . Бүгінгі ең негізгі мәселе болып отырған жағдай оқушылардың ойын оқу мен жазуға сын тұрғысынаан ойлауды дамыта оқыту жүйесі қолға алу .
Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз , педагогтың бағыттауымен оқушының өз бетінше білімді игеруі . Нәтижесінде неғұрлым дамытылған оқушының жеке тұлғасы қалыптасады . Сын тұрғысынан ойлау технологиясының мақсаты сынауға емес , шыңдалған ойлауға үйрету . Сабақ 3 сатыдан тұрады : 1 . Қызығушылықты ояту . 2 . Мағнаны тану . 3 . Ой толғаныс кезеңі . Қызығушылықты ояту . Үйрену процесі бұрынғы білетінімен жаңа білімді ұштастырудан тұрады . Үйренуші жаңа ұғымдарды , түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады , кеңейте түседі . Сондықтан сабақта қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы нені біледі , не айта алатындығын анықтаудан басталады . Осы арқылы ойды ояту ми қыртысына тітіркендіргіш арқылы жүзеге асады . Осы кезеңге қызмет ететін " Ойлану ", " Жұпта талқылау ", Болжау ", " Әлемді шарлау " т . б . деген атаулы әдістер жинақталған . Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты - үйренушінің белсенділігін арттыру . Өйткені үйрену енжарлықтан көрі белсенділілікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз . Оқушы өз білетінін еске түсіреді , қағазға жазады , көршісімен бөліседі , тобында талқылайды яғни айту , бөлісу , ортаға салу арқылы оның ойы ашылады , тазарады . Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды . Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап оны байырғы біліммен ұштастырады .
Ойлану мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші " Мағнаны тану " кезеңінде жаңа ақпаратпен танысады . тақырып бойынша жұмыс істейді , тапсырмалар орындайды . Бұл кезеңде оқушының өз бетімен жұмыс жасап белсенділік көрсетуіне жағдай жасап көмектесетін басқа стратегиялар бар . Мысалы , INSERT - оқығанын түсінуге өз ойына басшылық етуге , ойын білдіруге ұтымды құрал . Бір әңгіменің соңына тез жету , оқығанда есте сақтау , мәнін жете түсіну күрделі жұмыс . Сондықтан да оқушылар арасында оқуға жеңілжелпі қарау салдарынан түсіне алмау , өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі . Мағнаны түсінуде IN- SERT-ті қолдану аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі .
Үйренушілер білетіндерін анықтап , білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді . Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында көпір құрастыруға , яғни байланыс құрауға дағдыланады . Тақырып бойынша " Ой толғаныс " бағдарламаның үшінші кезеңі . Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру өзіне , басқаға сын көзбен қарау , баға беру назардан тыс қалып жатады . Одан гөрі үйге тапсырма беру , оны түсіндіру , баға қою сияқты
¹ 5 ( 12 ) 2016
шараларға уақыт жіберіп аламыз . Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасында бұл сабақтағы аса қажетті мәнді , маңызды әрекет болып табылады . Дәл осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап салмақтап оны қандай жағдайда қалай қолдану керектігін ой елегінен өткізеді . Белсенді түрде өз білімін үйрену жолына қайта қарап , өзгерістер енгізеді , яғни нағыз білім шыңына көтеріледі , үлкен әлемге енеді . Сол білім арқылы өзінің өзгергенін сезінеді , өзіне өзгеше сенім , тәрбиелік , даналыққа бастау алады . Толғануды тиімді етуге лайықталған : " Бес жолды өлең ", " Венн көрсетуі ", " Еркін жазу ", " Екі түрлі түсініктеме күнделігі ", " Ойлану стратегиясы "", т . б . осы сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне , ауыр-жеңілдігіне қарай лайықты қолданылады . Олар оқушылардың бір-бірімен ой алмастыруын , ой түйістіруін қамтамасыз етеді . Әр оқушы өз шығармашылығын көрсете алады . Мысалы , " Екі түрлі түсініктеме күнделігін " жүргізгенде мәтінді оқу барысында дәптердің оң бөлігіне мәтіндегі қатты әсер еткен тұстарды , үзінділерді жазады . Сол жағына - сол еткен үзінділер жайлы пікір жазады ( нені еске түсіреді , себеп-салдар қандай ). Әр оқушы мәтінмен танысып , күнделікті толтырып біткен соң жұпта , топта талқылау ұйымдастырылады . Жұмыс аяқталған кезде , қорытуға құрылған сұрақтар төмендегідей болуы мүмкін : 1 . Сіздің ойыңызда не сақталып қалды ? 2 . Автор оқырманды қалай қызықтырды ? 3 . Кейіпкерлердің іс-әрекетін сіз қалай бағалайсыз ? т . б . түрінде . Бұл әдіс те алдыңғы сияқты оқушыларды ұжым болып жұмыс жасауға үйретеді . Ақпараттарды өз бетінше меңгеруге жағдай жасайды . Сөз астарын , құдіретін түсінуге машықтандырады .
Сондай-ақ әдістің тиімділігі сабақтан тысқары қалатын оқушы болмайды , оқыған мәтінді түсіну , оны түсінікті етіп айтып беру , оған қатысты ойын , пікірін білдіру арқылы сауатты оқырман қалыптастыру мүмкіндігі туады .
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасындағы мұғалімнің рөлі қандай дейтін болсақ , ол үйрену процесінде оқушыларға серік болып , бірге жұмыс жасап , оларға сеніммен қарап өз ойын , ақылын айтып отырады . Бүкіл қайнаған істің ортасында білім алу , үйрену ісін ұйымдастырушы деуге болады .
Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төмендегі шаралар орындалуы шарт : 1 . Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек . 2 . Оқушыларға ойланып , толғануға , ойын ашып айтуға рұқсат беру . 3 . әртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау . 4 . Үйрену барысындағы оқушылардың іс-әрекетін қолдау . 5 . Кейбір оқушыларда кездескен қолайсыз жағдайларыд әжуаға айналдырмау .
6 . Оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді , дәйекті болуын талап ету .
Бұл ережелердің алдымен мәні түсіндіріліп , одан кейін қадағаланады .
Бағдарлама стратегиялары оқушылардың бірін-бірі тыңдап , құрметтеуіне үйретеді . Бұрын үндемей отыратын балалардың ерекше өтетін сабақ барысында еркін сөйлеп , қызу араласа отырып , ойларын ашық жеткізулеріне сыншыл көзқарас байқатуларына мүмкіншілік туғызады .
ӘДЕБИЕТТЕР .
1 . Дьюи идеялары және біздің тәжірибелеріміз ./ ред . басқ . С . Бахишева , С . Мирсеитова . Алматы-2005 . 2 . Мұханбетжанова Ә . Білімді интеграциялау негізінде оқушыларда дүниенің ғылыми бейнесін қалыптастыру , Монография , Алматы-2000 . 3 . Мирсеитова С . Философия RWCT в дайствии . Алматы : Издатмаркет , 2004
105