¹ 3-4 ( 17 ) 2017
Ïñèõîëîãèÿ
Мақала белсенді кәсіби қызметпен айналысатын адамдар үшін күнделікті қажу мен дағдарыстарды еңсеру жолдары туралы баяндайды . Дағдарысты еңсерудің түрлі тәсілдері сипатталып , олардың тұлғаның өмірге деген қатынасын нығайтудағы рөлі қарастырылған .
АБДУЛЛИНА ГУЛЬНАРА КАБДЫШЕИТОВНА
Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің аға оқытушысы
Статья посвящена изучению проблемы активного преодоления повседневных стрессовых ситуаций у людей , занимающихся активной профессиональной деятельность . Показаны различные поведенческие стратегии преодоления стресса с точки зрения активности личности и их связь с жизнестойкостью .
The article is devoted to the active overcoming of everyday stress by humans , who on an active professional activity . Different behavioral coping strategies are shown in terms of personal activity and their relationship with vitality .
ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЛАРЫНДА ИНТЕНСИВТІ ИНТЕГРАТИВТІ ПСИХОТЕХНИКАНЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Ғылыми-техникалық прогресс неғұрлым дамып жетілген сайын , дағдарыс жағдайлары мен психикалық проблемалар да көбеюде . Өмір сүру , тіршілік мәселелері күрделенген сайын психология ғылымы саласында да зерттеу мәселелері де күрделенуде , әсіресе , дағдарыс мәселесі . Қазіргі кезде медицина , психология , әлеуметтану , саясаттану және т . б . ғылымдарды біріктіретін мәселе " дағдарыс ". Дағдарыстың өзекті болуы қоғам дамуындағы әлеуметтік жағдайлар мен жалпы адами , қоғамдық факторлармен байланысты . Жалпы адами факторларға : әлемдегі антропогендік катастрофалар мен " соғыс-сойқындар ", күнделікті өмірдегі ( әсіресе , ақпараттар арқылы ) қатыгездік , зорлық , қинау , табиғи катаклизмалар ( су тасқыны , жер сілкінісі , климаттық өзгерістер ), психогендік ( соғыс әрекеттері , бомба жарылыс , терроризм , криминалдық жағдайлар ) және т . б . Дағдарыс жағдайларының себептерімен байланысты туындайтын төмендегі мәселелерді ғалымдар жан-жақты зерттеуде :
- Әртүрлі дағдарыстар негізіндегі субьективті уайымдар ;
- Дағдарыс жағдайларды диагностикалауға мүмкіндік беретін симптомдар ;
- Арнайы терапевтік ( медикаментозды ), психотерапиялық , психикалық көмек көрсету .
Дағдарыс немесе кризис гректің " krisis " - " шешім ", " бұрылыс орны ", " өзгеріс орны " деген мағынаны білдір еді [ 1 ]. Дағ дарыс дегеніміз жеке тұ лғаның немес е топтың қалы птасқан рес ур стары ны ң көмегімен шешілмейтін , өмірлік жолдағы табиғи ( жас кезеңдік және экзистенционалды ) және жасанды ( антропогенді , техногенді , социогенді ) кедергілер . Тұлғалық дағдарыс - субьектінің қалыпты өмір ағынындағы кедергілерден пайда болатын , негізгі тір шіл ік ету құнды л ықтар ыны ң ( ө мірлік , мінезқылықтық негізгі мотивацияларының ) жоғалуымен айқындалатын , тұлғаның максималды дезинтеграциялық ( ішкі - психикалық деңгейдегі ) және дезадаптициялық психикалық жағдайы . Тұлғалық дағдарыс ішкі және сыртқы болып бөлінеді . Ішкі дағдарыс - жаскезеңдік , өмірлік және экзистенциалды ( адамның табиғи дамуы дағдарыс себебі болуы ). Сыртқы дағдарыс - стрессор ретіндегі
сыртқы жарақаттық жағдайлар : экстремальды , тіршілікке қауіпті жағдайлардан психикаға әсері және нәтижесіндегі жарақат , стресс , стрестен кейінгі жарақат ( посттравматическиий стресс - ПТСР ).
Дағдарыстық ( кризистік ) жағдай тұлғаның дағдарыстық уақыттағы кезеңі . Дағдарыстық ( кризисная личность ) тұлға - дағдарыстан кейінгі жағымсыз дезинтеграциялық , девиантты және делинквентті мінез-құлықтық , жүйкелікпсихикалық немесе психосоматикалық бұзылулардың , әлеуметтік ортаға бейімделе алмаудың тасымалдаушысы ретіндегі субьект . Дағдарыстық жағдайлардың шығуы мен туындауы мынандай себептерге байланысты :
- стрестік жағдайлар : әртүрлі деңгейлеріне қарай , өте күрделі жағдайларға дейінгі әсерлерден туатын стресс реакциялар ( шок әсерінен туатын психикалық жарақат ); - бір жас кезеңінен екіншісіне өту ( жаскезеңдік ); - тұлғалық жаңа өзгерістер кезеңіне өту
( экзистенционалды дағдарыс ). Кез-келген адам өміріндегі дағдарыс жағдай - адам өміріндегі стресс . Сондықтан адам тіршілігінің барлық құрылымына әсер етеді . Стрестің әсеріне қарай симптомдары бар [ 2 ]. Стрестік ықпалдардың мынандай аспектілері бар :
-тұлғалық ( үрей , агрессия , депрессивті жағдай , апатия , кінәлі сезім , жалғыздық , ұялу , дел-сал болу , қозудың жоғарлауы , күйзелу , өзіндік бағалаудың төмендеуі , т . б .);
- мінез-құл ықты қ ( ж арақат алу ; тәуелділ ік : нашақорлық , ішімдік , құмар ойындар ; эмоциялық ұстамсыздық ; ас қортудың , ұйқының , сөздің бұзылуы ; импульсивті мінез-құлық ; аяқасты денедегі тремор ; т . б .);
- денсаулық ( көптеген психосоматикалық аурулардың : өкпе демікпесі , аменорея , жүректің ишемиялық , асқазанішек ауруы , гипертония , қант диабеті ; үнемі арқа мен кеуде тұстарындағы этиологиясы анықталмаған жағымсыз жағдайлар ; бас айналуы мен талып қалу ; ұйқысыздық ; бас ауруы және т . б . дамуы );
- когинтивті аффектілер ( шешім қабылдай алмау , зейінін тұрақтандыра алмау , есте сақтаудың нашарлауы , айтылған сындарға өте жоғарғы сезімталдылық , ақылой тежелуі );
- физиологиялық аспектілері ( зәрі мен қандағыкатехоламиндер мен кортикостероидтардың ,
50