¹ 3-4 ( 11 ) 2016 Ýäåáèåòòàíó
ЖИЛКИБАЕВА ГАУХАР АЙТБЕКОВНА
Семей қаласының № 3 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
Әдебиет әлемінде ойып тұрып орын алатын , өшпес мұра қалдырған жазушы , тарихшы , драматург , аудармашы , белгілі абайтанушы Қайым ( Ғабдұлқайым ) Мұхамедханұлы 1916 жылдың 5 қаңтарында Семей қаласында дүниеге келген . 1924 жылы Жаңасемейдегі бастауыш мектепке оқуға түседі , 1932 жылдан бастап еңбекке араласа бастайды . 1935-1937 жылдары пән мұғалімдерін дайындайтын екі жылдық курста , 1937- 1939 жылдары Семей педагогика институтының филология факультетінде оқиды . Институтты үздік бітіріп , мұғалімдік қызметке сонда қалдырылады . Сол кезеңде Абайдың республикалық әдеби-мемориалдық мұражайын құруға қатысып , оның алғашқы директоры болып қызметке тұрады .
Қайым Мұхамедханұлының тұңғыш шығармалары баспасөз бетінде 1935ж . жарияланады . Жергілікті газеттерде әдеби-сын түрінде сегіз мақала жазылып , 1939 ж . республикалық " Әдебиет және өнер " (№ 9 ) журналында " Абай атындағы Семей қазақ театрының шығармашылық жұмысы " туралы Е . Ысмаиловпен бірлесе отырып жазған мақаласы жарық көрді . 1937-1940 жж Қ . Мұхамедханұлының 13 мақала , 20 өлең , 2 поэмасы басылып шығады . 1940 жылдан бастап Жазушылар Одағының мүшесі Қайым Мұхамедхановты оқырман қауым ақын ретінде жақсы біледі . Оның " Ұстазыма ", " Сүйемін , Отан-анамды ", " Туған жерге " өлеңдері - асқақ та асыл сезіммен кестеленген ақындық күш-қуатының шынайы көрінісі .
Жазушы Мұхамедханұлының драмалық шығармалары бір төбе . Драматургиядан : " Перне " / 1944 /, " Майданнанмайданға " / 1947 /, " Комиссар Ғаббасов " / 1960 /, " Ер Білісай " / 1974 / атты туындылары - қоршаған ортадағы түрлі тартыстарды көрермен назарына қалтықсыз жеткізген сүбелі дүниелер . Олар әр кез республикалық , облыстық театрлар сахнасында күні-бүгінге дейін қойылып келеді .
Қайым Мұхамедханұлы - түпнұсқа иесінің ойын тереңнен танып , тебірене толғайтын шебер аудармашы : әзірбайжан драматургі У . Гаджибековтың " Аршин мал алан " ( 1941 , татар жазушысы Ш . Камалдың " Хажы әпенді үйленеді " ( 1967 ) пьесалары , татар поэзиясының классигі Ғ . Тоқайдың өлеңдері , сондай-ақ Н . Карамзиннің " Сормаңдай Лиза " хикаятын өлеңмен аударып , әдебиетіміздегі аударма жанрының дамуына үлкен үлес қосқан . Қайым Мұхамедханұлының ғылыми еңбегінің басты
22
Мақала әдебиеттанушы ғалым , жазушы , ақын Қайым Мұхамедханұлының өмірі мен шығармашылығына арналады . Автор Қайым Мқхамедханұлының шығармашылығы мен қоғамдық қызметіне шолу жасайды .
Статья посвящена жизни и творчеству ученого литературоведа , писателя и поэта Каюма Мухамедханова . Автор статьи делает обзор творчеству и общественной деятельности Каюма Мухамедханова .
The article is devoted to the life and works of literary scholar , writer and poet of Kayum Mukhamedkhanov . The author provides an overview of the creativity and social activities of Kayum Mukhamedkhanov .
ОЙЫ ҰШҚЫР , РУХЫ БИІК , ЖАНЫ ТАЗА ( ҚАЙЫМ МҰХАМЕДХАНОВТЫҢ ТУҒАНЫНА 100 ЖЫЛ ТОЛУЫНА ОРАЙ )
бақыты ұлы Абайдың өлмес те , өшпес мол мұрасын зерттеумен байланысты . 1939 жылдан бастап , ол ұлы ұстазы М . Әуезовтің ақыл кеңесімен жас кезінен бастап , Абайдың ақындық мектебін зерттеумен айналысқан . Бірақ , өкінішке қарай , кандидаттық еңбегі тәркіленіп , сотталып кете барған . Алайда , қайтпас қайсар Қайым жасымаған . Соның айғағы ретінде , Абайдың ақындық мектебі туралы том-том кітаптары дәлел бола алады . Ал , Егемен ел атанып , Тәуелсіздікке қол жеткізген шақта кешегі Алаш көсемдері туралы өндіртіп жазған да осы Қайым еді . Соның басым бөлігі Семейдегі республикалық Абай қоры мен Алматыдағы " Атамұра " баспасының қамқорлығымен " Абайдың ақын шәкірттері " және " Абай мұрагерлері " деген атпен жарыққа шыққаны да көзі қарақты оқырманға белгілі . Абай мұрасын , оның ақын шәкірттерінің өмірі мен шығармашылығын зерттеумен айналысып , " Абайдың әдеби мектебі " деген атпен Ақылбай мен Мағауия Абай ұлдары , Әубәкір Ақылбайұлы , Әріп , Әсет жайлы мақалалар жариялайды , Абайдың бұрын белгісіз болып келген 9 өлеңін тауып , оларға түсінік жазып , ұлы ақынның 1945 жылы шыққан жинағына енгізеді . 1951 жылы " Абайдың әдеби мектебі " деген тақырыпта қорғаған кандидаттық диссертациясы , " Абайдың ақындық айналасы ", " Абай шығармаларының текстологиясы жайында " монографиялары - әдебиеттану ғылымына қосылған маңызды таптырмас туындылар болып табылады .
Қайым Мұхамедханов - ақын . 1938 жылы Жамбылдың әдеби кызметінің 75 жылдығына арналған республикалық ақындар сайысында " Жамбыл " атты толғауы бас жүлдені жеңіп алды , ал 1945 жылы Қаз . ССР Мемлекеттік Гимнің авторы болуы ақынның шыққан биігін әйгілейтін межесі , ірі табысы еді . Абайтану - қазақ әдебиетін зерттейтін ғылымның құнарлы саласы . Сондықтан , ол әдебиеттанудың қашан да көкейтесті тармағы қатарында ғалымдардың қарамағында болмақ .
Қайым Мұхамедханұлының ұзақ жылдар бойы ғылыми , әдеби шығармашылық және ұстаздық еңбегі жоғары бағаланып , ол КСРО медальдарымен , " КСРО халыққа білім беру ісінің үздігі ", " Қазақ ССР ағарту ісінің үздігі " белгілерімен , Құрмет грамоталарымен наградталған . Қазақстан жазушылар Одағының Абай атындағы алғашқы Халықаралық сыйлығының , Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының , Халықаралық Абай академиясы сыйлығының , Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлықтарының иегері . Абай атындағы