¹ 3-4 ( 11 ) 2016
( с ыртқы дү ниеге ) қатынасы . Бұд ан ш ығатын қорытынды : адамның сана-сезімі мен ақыл-ойының , тілі мен дүние танымының және оны өзгерту қабілетінің өзін қоршаған ортаға қатысты қандай , таби ғат пен қоғамны ң адамғ а , оның ішкі рухани дү ниес іне тигізетін әс ері қанд ай о сыны ң бә рі философияның ең түбірлі және түбегейлі мәселелері болып табылады .
Материяны , табиғатты - алғашқы , сананы олардың - туындысы , бейнесі болғандықтан-соңғы деп қарастыратын материалистер үшін де , рух пен сананыалғашқы , материя мен табиғат бұлардың сыртында өмір сүре алмайды , сондықтан да олар- соңғы деп қарайтын идеалистер үшін де адамсыз , адам промблемасынсыз философия жоқ . Бұл философиялардың екеуінің де түсініктер мен көзқарастары басқаша , қарама-қарсы болғаныменқарастыратын , зерттейтін негізі біреу ғана . Ол адамға тән қасиеттердің сыртқы дүниеге және сол сыртқы дүниенің бұл өасиеттерге қатынасы .
Адамның ой сезімін , мінез-құлқын тәрбиелеп , жетілдіру арқылы оны бақыт жолына салу міселесіне бірнеше күрделі еңбектерін тікелей арнаған орта ғасырдағы Шығыстың әйгілі ойшыл философы , біздің әйгілі жерлесіміз әл-Фараби болды . Әл-Фарабидің айтуыншабақыт әр адамның көздейтін мақсаты , үлкен игілігі . Сол мақсатқа жетуге мүмкіндік беретін адамда үш түрлі тамаша табиғи қабілет болады : а ) ерекше жаралған дене құрылысы ; ә ) жол құмарлықтары ; б ) ой-парасаты . Канттың адам проблемасына арналған негізгі принципіәрбір жеке адамның өз алдына мақсатты нысана ретінде қаралу қажеттігі . Бұл оныңадам мүддесі жөніндегі ілімнің басты мәселесі болды .
Сонымен ғылыми философияның түсінуінде дүниедегі ең бағалы асыл байлық адам . Ол барлық әлеуметтік қозғалыстар мен қимыл-әрекеттердің негізі , өлшемі және мақсаты . Жер шарындағы небір ғаламат табыстардың қайнар көзі , ақыл-ой туындыларының құдіретті иесі .
Бұл арада адамның қоғамда алатын орны атқаратын рөлінің сипаттамасын айтып отырмыз . Ал адам дегеніміздің өзі не ? Күнделікті өмір көзінен қарағанда бұдан оңай сұрақ жоқ тәрізді . Әркімнің әкесі де , әйелі де , баласы да , өзі де-адам , айнала жүргендердің бәрі - адам . " Адам деген не ?" деп сұрақ қойып , басты ауыртудың қажеті қанша , мұнда тұрған не қиындық бар ? - деген сұрақтың ойға оралуы да мүмкін . Дегенмен , бұл сұраққа тереңірек үңіліп , адам ерекшелігінің табиғатын ғылыми тұрғыдан анықтауға тырыссақ , бірден-ақ үлкен қиындыққа кездесеміз . Тарихшыантрополог пен психологтың адамға беретін анықтамасы екі түрлі боуы мүмкін , биолог пен дәрігердің түсініктері тағы да бір-біріне ұқсамауы ықтимал . Өйткені , бұлардың әрқайсысы күрделі және біртұтас адам тұлғасының бір ғана қырын зерттейді және адамға негізінен өз замандасы тұрғысынан қарайды . Бұл міндетті орындауға қабілеті жететін бір ғана білім саласы бар , ол-философия .
11 . Дүниенің ғылыми бейнесінің эволюциясы . Қоғамдық болмыстың әсерінен адамның әрекеттену , ой алмасу жолында қалыптасатын кісілік қасиеттерінің ішіндегі аса маңыздысы - дүниеге көзқарас . Кез-келген кісіні алып қарасақ , оның дүниетанымы діни де , материлистік те , ғылми да , ғылымға жат та т . б . болып шығуы мүмкін . Егер оның көзқарасының әлеуметтік жағына назар аударсақ , қандай қоғамдық топтарға , қозғалыстарға қызмет ететінін , қандай топтар мен қозғалыстарға қарсы екенін , интернационалист не ұлтшыл , революционер не кертартпа екенін аңғаратын боламыз . Дүниеге көзқараспен бірге адамның ішкі сипаты қалыптасады . Сипат дегенімз адамның әлеметтік орта тәрбие жасайтын ықпалынан пайда болатын мінезқұлқындағы , іс-әрекетіндегі тұрақты психологиялық
Ôèëîñîôèÿ
стиль , әдетке айналған тәртіп . Мұндай сипат " негізі қаланып ", жетілген шақта адам өзінің " адамдық " мәнін көрсете алады , қоғамдағы өзіне тиісті орынға ұмтылу құқығына ие болады . Дүниеге көзқарастың әлеуметтік-психологиялық сипаттың ең прогресшіл , бой түрлерін алсаңыз да , егер олар өздеріне күш беріп , шынайы мақсатқа бағыттаушы , іске бастаушы ерік жігерімен қосылмаса жансыз , пайдасыз бейне болып қала береді . Психикалық қызметтің саналы және ең белсенді , қозғауға жеңіл қыры , бөлімі болып табылатын жігер адамның алдына қойылған мақсатпен тығыз байланысты және оған жетуді қамтамасыз етудегі бірден бір сенімді рухани күш . Бұл жағынан алғанда , жігерді көздеген мақсатты іске асыруға ниеттелген әрекетке , іс-қимылға ауысысып отыратын терең сенім идеясы десек те болады . Психикалық әрекеттің басқа да түрлері тәрізді жігер де қоғамдық орта мен тәрбиенің әсеріне бағынады . Сондықтан оны ақылдың күшімен белгіленген ортаға салып отыруға болады .
12 . Адамның екі жақты антиномиялық қызметін қалай түсінеміз ? Адам-қайшылықты пенде . Оның , бір жағынан денесі , екінші жағынан , сана , рухы бар екенін әркім біледі . Оған да басқа тіршіліктерге сияқты су , ауа , жылу , қоректену , ұрпақ жалғастыру т . с . с . қажет . Сонымен қатар ол дүние жөнінде ойланады , өмірде өз орнын іздейді , шаттанады , қайғырады , сүйеді , жек көреді т . с . с . Егер жануарды оның инстинктері итермелесе , адам өз инстинктерін әлеуметтік нормаларға бағындырады , ол өз-өзін бақылауға ала алатын пенде . Десек те , адамның бұл ішкі қайшылығы философияда әр түрлі шешіледі . Мысалы , орта ғасырлардағы діни философияда адамды рух ретінде өте биік деңгейге көтеріп , дене ретінде құлдыратып , тіпті жануарлардан да төмен қояды .
Жаңа дәуірдегі философияда бұл мәселе жөнінде бірбіріне қарсы тұрған ( негіздеу ) биологиялық және әлеуметтік редукционизмді келтіруге болар еді . Бірінші тұжырымда адамның дене құрылысының ерекшеліктері асыра бағаланып , олар оның ішкі мәнмағынасын анықтайды деген пікір қалыптасқан . Оған н ә с і л ш і л д і к , л о м б р о з и я н д ы қ , ә л е у м е т т і к - дарвинизм , әлеуметтік биология бағыттары жатады . Әлеуметтік редукционизмге келер болсақ , оның шынайы өкілі ретінде марксизмді келтіруге болады . Бұл ілімдегі түсінік бойынша , адамның терең мәнін нақтылы түрде қалыптасқан " қоғамдық қатынастар жиынтығы " құрайды , яғни ол-оның әлеуметтілігінде .
13 . Жеке тұлғаның мәдениетін қалыптастыру . Мә дени еттің қалыптауы тұлғ а ар қылы бер ілед і . Мәдениетті қалыптастыру тұлғаның негізделген оның мә дени және рухани құндылы қтар арқасында байытылады . Автор білім берудің әсерін атап өтеді , қойылған мақсатқа қол жеткізуге болады . Білімнің дамуы XXI ғасырдағы мәдениетпен тығыз байланысты , ол " өткендегі , осы сәттегі және болашақтағы мәдениет " ( М . М . Бахти н ) . Жеке тұ лғаны қалыптасты ру жағдайында ғана білім беруді ізгілендіру принциптерін іске асыру педагогикада тұлғалық-бағдарланған . Бастапқы ұғымы әртүрлі концепциялардың тұлғалық білім беру болып табылады және де жеке тұлға ретінде мақсаттары және білім беру факторы қарастырылады . Біл ім - мәд ениеттің бір бөлігі , ол , бір жағы нан қарағанда онымен қоректенеді , ал екінші жағынан - адамның сақтауы мен дамуына әсер етеді . Адам көп өлшемді кеңістіктегі мәдениетте өмір сүреді . Мәдени молайту жеке басынынан басталады және жеке басы про цесінде аяқталад ы . А . Н . Леонтьев нің пікірі бойынша " ол тек бір мезеттік нәрсе емес және оның тамағы ", " ол тумайды қалыптасады " . Осыған орай жеке тұ лғаның мәдени ет қалыптастыру айналадағылардың пайдасы үшін емес , өз басыңның пайдасы үшін де қажет .
14