¹ 2 ( 2 ) 2015
жеке салымшыларға несиені ортақ валютаға айналған доллармен бере бастады . Еуропаның қаржы рыногінде доллармен түскен табысқа салық жүрмейтін болды . Мемлекет атаулыға бағынбайтын тұңғыш қаржы рыногі дүниеге келді . Еуропадағы қаржы рыногінің ары қарай дамып , байып кетуіне мұрындық болған ірі трансұлттық корпорациялар мен тәуелсіздік алған дамушы мемлекеттер еді . Олар бұл банктерден көп мөлшерде несие алды . Еуропаның қаржы рыногі 1970 жылдарыақ Батыстың капиталистік экономикасына ықпал ететін дәрежеге жетті . Еуропа қаржы рыногінің дамуының арқасында Люксембург , Сингапур , Гонконг , Панама , Багам аралдары сияқты тәуелсіз халықаралық қаржы орталықтары пайда болды . ХХ ғасырда тәуелсіздік алған дамушы елдердің көпшілігі өздерінің экономикалық дербестігін нығайту үшін әлемдік қаржы рыноктарына жүгінді . Осының салдарынан әлемдік қаржы рыногінде спекулятивті операциялар көбейді . Қазір , дамушы елдердің әлемдік қаржы орталықтарына қарызы 1,5 триллион долларға жетіп , кейбір елдердің борышы мәңгі қайтарылмайтын қарыздар қатарына саналады . Спекуляцияның көбейгені сондай қазір нақты өндірістік айналымдағы бір долларға спекуляциялық айналымда 50 доллардан келеді . 1990 жылы 600 миллиард доллар спекуляцияға жұмсалса , қазір " көбік ақшаның " жыл сайынғы айналымы 1,5 триллион доллардан асты . Әлемдегі ең дамыған 23 мемлекеттің жиынтық қаражат қоры 600 миллиардтай доллар , ал әлемдік қаржы кеңістігіндегі жылдық спекулятивті айналым жарты квадриллион долларға жетіп отыр . Яғни , қазір халықаралық қаржы рыногін алмастыратын әлемдік қаржы қатынастарының басқа механизмі жоқ және спекулятивті қаржы айналымының жыл сайынғы өсу қарқынына қарағанда балама механизм табылмайтын да сияқты . Қазір , жекелеген мемлекеттер үшін ұлттық валютаны ырықтандыру мұқтаждығы , жаһандық ауқымда тауар алмасу мен ұлттық экономиканы капиталмен қамтамасыз етудің қажеттігі туған жағдайда әлемдік капитал кез-келген мемлекетті өзіне тәуелді етуге мүмкіндік алды . Осындай орасан қаржы рыногінің негізін қалаған трансұлттық корпорациялардың бүгінгі қаражат қоры барлық мемлекеттердің орталық банктерінің қаржы жиынтығынан да көп екен [ 4 ]. Қазір , кез-келген мемлекетте тиімді өндіріс шығып жатса немесе белгілі бір саланы жергілікті үкімет дамытып біраз жерге апарса , ол саланы әлемдік капиталдың дереу сатып алып , өз пайдасына жаратуға құдіреті жетеді . Мысалға , 1997 жылы қазан айында қыруар акция пакеттеріне иелік ететін әлемдік қаржы магнаттары Нью-Йорк қор рыногінің акцияларының құнын төмендетіп жіберіп , оларды түгелдей сатып алды . Дәл осы тәсіл Гонконг қаржы рыногіне де қолданылды . Бірақ , Гонконг қаржыгерлері резервтегі 170 миллиард долларды айналымға қосып , акцияларының арзандап кетуіне жол берген жоқ . Ал , сол әлемдік қаржы нарығының белді тіректерінің бірі Гонконг осындай жағдайға ұшырағанда , дамушы елдерге тіпті күн жоқ . Оларда өз қаржы рыноктарының акцияларын құтқарып қалатындай қалың қаражат қорының жоқ екені белгілі . Сондықтан , әлемдік сауда-саттық пен қаржы жүйесінің стратегиясында қазір ұлттық мемлекеттер ешқандай роль атқармайды . Қазір егеменді мемлекеттер өзінің ұлттық валюта кеңістігінде трансұлттық корпорациялар мен әлемдік қаржы рыногінің стандарттарын пайдалануға мәжбүр . Дамушы мемлекеттер ірі корпорациялардың сауда-саттық жөніндегі т . б . талаптарына ешқандай қарсы амал жасай алмайды . Керісінше қазір мемлекет біткен ішкі рынокты тауарға толтыруға , экономиканы капиталмен қамтамасыз етуге мұқтаж . Осы себепті де жаһандану жүмле ғаламды бірдей экономикалық стандарттарға бастап бара жатыр . Л . Мовсесяннің пікірінше халықаралық қаржы рыногінің дамушы елдерге зиянды
Ýêîíîìèêà
үш әсері бар [ 5 ]. Бірінші , трансұлттық корпорациялар - дамушы елдердің өндірісінің жетілуіне үлкен кедергі . Жергілікті компаниялар маркетингтік шығындарға , яғни , ғылыми-технологиялық ізденістер мен әлемдік нарықты зерттеуге , дизайнға , жарнамаға мол қаржы бөле алатын алып компаниялармен бәсекеге түсе алмайды . Ал , трансұлттық корпорациялар отандық өндірістің дамуына кедергі болып қана қоймай , үкіметке де салықты аз төлеуге тырысады . Осы ретте Қазақстан Үкіметі мен шетелдік мұнай өндіруші компаниялар арасында салықтың мөлшері жөнінде дау-дамайлардың жыл сайын бір-екі рет тұтанып қоятынын ескеруге тиіспіз . Екінші , қаржының ұлғаймалы өндірісінің кесірінен тым көбейіп кеткен әлемдік " көбік " қаражаттың еркін қозғалысы ұлттық валюталардың тұрақтылығын бұзып , дамушы елдердің экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндіруде . Үшінші , трансұлттық капитал өзінің мүдделерін көздеп дамушы елдерге саяси қысым көрсетуде . Сондықтан , қазір дүниежүзілік рынок кеңістігінде өзінің лайықты орнын , тиісті үлесін алу үшін кез-келген мемлекетке өзінің трансұлттық корпорацияларын құруы керек . Дегенмен , жоқтан бар жасап , трансұлттық корпорация құру қазіргідей капиталистік бәсеке заманында дамушы елдердің қолынан келмейтін қиын шаруа .
Қалай десек те жаһандану - нарықтық қатынастардың бүкіл әлемге жайылу процесі . Бірақ , дүниежүзілік базардың бірден біртұтас , шекарасыз кеңістікке айналып кетпейтіні белгілі . Әзірге , ұлттық мемлекеттің дербес саясаты деген фактор өзінің маңыздылығын жоя қойған жоқ . Сондықтан , сауданың ортақ заңдылықтары , жаһанның белгілі бір аймағында нарықтық кеңістік орнату , ішкі рынокты қорғау сияқты мақсаттармен түрлі аймақтық ұйымдар құрылған . Бірақ , мұны кейбір ғалымдар біртұтас базардың басы деп отыр . Ал , енді біреулер " глобализация " мен " локализация " бір құбылыс , осы екі сөзді біріктіріп " глокализация " деп атауға да болады ", - деген пікір айтады [ 6 ]. Анығы - аймақтар жағрапиялық жағынан ғана бөлек болғанымен , аймақтық интеграциялық ұйымдардың негізінде жаһанданудың ортақ заңдылықтары жатыр . Әсілінде аймақтық экономикалық интеграциялық ұйымдар әлемдік нарық кеңістігінің құрамдас бөліктері ғана . Аймақтық экономикалық интеграцияның ең аудандысы - Еуропалық Одақ . Бұл ұйым 1991 жылы құрылып , оған Батыс және Орталық Еуропаның 15 мемлекеті мүше болды . Халық саны - 370 миллионнан асады . 1998 жылы ортақ валюта қолдану туралы шешім шығарып , ортақ ақшаларын 2002 жылы енгізді . Қазір жұмысшылар мен тауар , ақпарат пен қаражат бір елден бір елге кедергісіз жөңкілуде . 1994 жылы АҚШ , Канада , Мексика үшеуі бірігіп Теріскей Американың еркін сауда ассоциациясын ( НАФТА ) құрды . Халық саны - 380 миллиондай . Бұл елдер біртіндеп өзара саудада әртүрлі тарифтерді жойып , экспорт пен импортқа қойылған өзге кедергілерді де алып тастап жатыр . Тауар мен ақшаның , қызмет түрлерінің , мамандардың бір елден бір елге еркін өтуіне жағдай жасалған . 1989 жылы әлемдегі ең ірі интеграциялық аймақ - Азия-Тынық мұхит экономикалық ынтымақтастығы ұйымының шаңырағы көтерілді . Бұған Жапония , АҚШ , Канада , Австралия , Ресей , Жаңа Зеландия , Күнгей Корея , Тайвань , Мексика , Папуа Гвинея , Чили және АСЕАН елдерінің Вьетнамнан басқасының түгелі кіріп , жиыны 18 мемлекет бірікті . 1995 жылдан бері Бразилия , Аргентина , Уругвай мемлекеттері арасында ортақ базар кеңістігін құру туралы келісім жасалды . Бұлар да тауар мен ақшаның , қызмет түрлері мен жұмыс күшінің шекарадан кедергісіз өтуіне жағдай жасалған . 1989 жылы Алжир , Ливия , Мавритания , Марокко , Тунис бірігіп Араб Мағрибі ұйымын құрды . 1994 жылы Африка экономикалық қоғамдастығы құрылды . Ширек ғасырдан бері Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің ассоциациясы ( АСЕАН ) жұмыс істеп келеді . Бұған осы
20