Bölüm 7
ENDOKRİN SİSTEMİ
Glandulae Endocrinae
BU BÖLÜMDE NELER ÖĞRENECEĞİZ
* HİPOFİZ * PİNEAL BEZ * TİROİD BEZİ * PARATİROİD BEZLERİ * BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ * PANKREAS * ENDOKRİN TESTİS * ENDOKRİN OVARİUM * TİMUS * DİĞER ENDOKRİN YAPILAR
GİRİŞ
İnsan vücudunda, normal büyüme-gelişme, üreme, iç ve dış ortamdaki streslere karşı adaptasyon ile iç ortamdaki sabitliğin( homeostasis) korunması iki haberleşme sistemi sayesinde gerçekleşir. Bu haberleşme sistemlerinden biri“ telli” olup sinir sistemi tarafından oluşturulur. Diğeri ise“ telsiz” olup, vücudun değişik yerlerinde bulunan, ürettikleri hormon adı verilen kimyasal maddelerle etkilerini gösteren iç salgılı bezler( gll. endocrinae) ile sağlanır. İç salgılı bezler, anatomik bir bütünlük oluşturmamalarına karşın, fonksiyonel bir bütünlük sağladıkları için ENDOKRİN SİSTEM başlığı altında incelenir.
İç salgılı bezler şu ortak özelliklere sahiptir:
• Dış salgılı bezlerin aksine boşaltma kanallarına sahip değillerdir. Bu nedenle“ kanalsız bezler”( gll. sine ductibus) olarak da adlandırılır.
• İç salgılı bezler, salgılarını( hormon) direkt olarak kana verirler. Bu nedenle diğer organlara oranla çok fazla kanlanırlar. Kana geçen hormonlar, sadece özel hedef hücrelerde etki gösterirler.
• İç salgılı bezler değişik embriyonal tabakalardan orijin alırlar. Buna bağlı olarak, salgıladıkları hormonun kimyasal yapısı da değişir( ör. mezodermal orijinli ovarium ve testis hormonları steroid; endodermal orijinli pancreas ve paratiroid hormonları protein yapısındadır).
• İç salgılı bezler, normalden fazla hormon salgıladıklarında hiperfonksiyon, yetersiz salgılandıklarında hipofonksiyon belirtilerine neden olurlar.
1. HİPOFİZ BEZİ( hypophysis, gl. pituitaria)
Hipotalamus’ a bir sapla bağlanan hipofiz bezi, hipotalamus’ la ortak bir ünite olarak hareket ederek, diğer endokrin bezlerin birçoğunun aktivitelerini düzenler. Yaklaşık 1x1x0,5 cm boyutlarında 0,6-1 gr ağırlığında, kırmızı-gri renkli oval bir şekildedir. Hipofiz bezi, sifenoid kemiğin cismindeki fossa hypophysialis içine yerleşmiştir.
125