Genel Terminoloji Bilgisi · 3
Terim ve Terminoloji
Terim: Güncel konuşma dilinin dışında kalan, bilim, sanat veya herhangi bir meslek alanında, içeriği kesin belirlenmiş kavramları ve nesneleri ifade eden sözcüklere“ terim” denmiştir.
Köken itibariyle Latince“ terminus” sözcüğünden bugünkü Avrupa dillerine geçmiştir. Latincede“ terminare” eylemi“ sınırlamak, sona erdirmek” anlamları taşıdığı gibi,“ tanımlamak, belirlemek” şeklinde de kullanılır. Bu nedenle de tıpta iki farklı anlam ifade edebilir. Bir ilâcın son kullanım süresi veya gebeliğin sona ereceği takvim sınırı yani“ miyadı” şeklinde anlaşılabilir. Diğer taraftan bir kavramı tanımlayan veya belirten sözcük yani dilbilimsel kategori sayılır. Latin mitolojisinde tarla sınırlarını koruyan tanrı Terminus şerefine çiftçiler her yıl 23 Şubat tarihinde“ Terminalia” bayramını kutlarlarmış. Oradan da,“ sınırları belirlenmiş sözcük” anlamında dilbilimciler“ terminus” deyimini benimsemişlerdir. Fransızcaya“ terme” ve İngilizceye“ term” şeklinde geçmiş, fakat Almancada“ Fachausdruck” ulusal deyimi kabul edilmiştir.
Avrupa dillerinin çoğunda“ termin” şeklinde okunurken günümüz Türkçesinde“ terim” olarak kabul edilmesi, eski bir Türkçe eylem kökü olan“ termek / dermek”( toplamak, toparlamak) sözcüğüne dayandırılmış ve Dil Devrimiyle birlikte üretilmiştir( Bk. verim; sürüm; tarım; konum; v. s.). Bu örnekte fonetik benzerlik etkili olmuştur( termin terim).
Dil Devriminden önce kullanılan karşılık ise Arapça kökenli“ ıstılah” sözcüğü idi.“ Sulh”( barış, uzlaşma) ad kökünden gelen bu deyimle“ uzlaşılmış, mutabakat sağlanmış” sözcük kastediliyordu.
Bilim terimleri: Herhangi bir bilim alanında bilimsel kavramları ifade etmek için tercih edilen sözcüklerdir. Çok geniş bir yelpaze içerisinde bilim alanlarına, bilim dallarına ve alt dallarına göre ayrıntılı dökümleri yapılabilir.
Sanat alanında( resim, müzik, dans, tiyatro, v. b.), spor alanında( atletizm, yüzme, güreş, futbol, v. b.), değişik mesleklerde( denizcilik, balıkçılık, terzilik, boyacılık, v. b.), değişik uğraşlarda( avcılık, pul ve para koleksiyonculuğu, tavla oyunu, satranç, v. b.) çok sayıda dar kapsamlı sözcükler kullanılır ve sadece ilgili olan kişiler tarafından bilinirler. Genel tanım itibariyle bunları da terim sayabiliriz, fakat belirli usul ve esaslara oturtulanlar sadece bilim terimleridir. Onlar bilimin ayrılmaz öğeleri olup bilimsel düşüncenin ifade edilebilmesine imkân tanırlar. Terimlerin geçmediği bilimsel makale veya kitap yoktur.
Tıp terimleri: Bilim terimleri arasında tıp terimlerinin( ıstılahat-ı tıbbiye) geniş bir yeri vardır. Hukuk terimleri, mühendislik terimleri, felsefe terimleri, dil-