460
(Chenopodiaceae) is een van die belangrikste groentesoorte. Dit is ’n
tweejarige plant, en vier duidelik onderskeibare soorte word vir verskillende
doeleindes verbou:
• Tuinbeet, beet of tafelbeet as tuingroente
• Suikerbeet, ’n baie belangrike bron van suiker
• Mangelwortel, ’n vlesige veevoer
• Blaarbeet of spinasiebeet vir die blare wat óf geëet óf as smaakmiddel
gebruik word
Beet is ’n algemene gewas in Suidelike Afrika en gewild by die meeste etniese
groepe en kulture. Plae en siektes is nie groot bekommernisse nie en dit is
relatief maklik om beet te verbou. Beet word dwarsdeur die jaar gesaai om
in die markvraag te voorsien. Wanneer die beet in die koel winterseisoen
geoes word, neem dit langer om oesgereed te word en genoeg tyd moet
hiervoor toegelaat word.
Suid-Afrika se mark vir vars beet is uitst ekend en beide die bol en die blare
word verbruik. Twee nuwe nismarkte vir vars beet is:
• Klein ronde beetjies vir die plaaslike sowel as die uitvoermark. Hierdie
variëteite sal na verwagting eenvormige klein, ronde beetwortels
produseer wat geoes word wanneer hulle tussen 20mm en 30mm in
deursnee is.
• Kleinbeetblare van verskillende kleure wat as vars slaai bemark word.
’n Ontleding van vars groente se kwekersmarkpryse toon dat die hoogste
pryse in April behaal word omdat dit so moeilik is om beet gedurende die
warm seisoen te verbou; hoë pryse word ook in Julie en Augustus behaal
vanweë die koel winterstoestande.
Die wortels van beet kan gekoop en geëet word as ’n gekookte groente
of gebruik word in slaaie. Beet word dikwels ingelê, óf heel óf gekap, en
in asyn, gekrui of in ’n soetsuursous bedien. Beet kan ook gebruik word
as voedselkleursel, want dit gee kleur sonder om die smaak te verander.
Dit word op dié manier gebruik in roomys, gevriesde nageregte, joghurt
en ander kommoditeite.
Bron: Sakata Seeds en die Beetroot Value Chain Profile: 2010-2011 by www.
daff.gov.za.
4. Blaarslaai
Vind die Lettuce Value Chain Profile: 2010-2011-dokument by www.daff.gov.za.
Blaarslaai is ’n gewas wat jaarliks in koel weer aangeplant word en nie te erg
beskadig word deur winterkoue en ligte ryp nie, maar hewige ryp skroei
die blare erg. Blaarslaai se toleransie vir koue of hitte mag merkbaar wissel
van een kultivar na die ander. Blaarslaai word hoofsaaklik in die Wes-Kaap,
KwaZulu-Natal, Mpumalanga, Gauteng, Oos-Kaap, Limpopo en Noordwes
geproduseer.
Suid-Afrika is selfversorgend wat blaarslaaiproduksie betref; 99% van SuidAfrika se blaarslaai word vir huishoudelike gebruik geproduseer. Suid-Afrika
se gemiddelde blaarslaaiverbruik is ongeveer 31 958 ton per jaar.
5. Kool en soortgelyke groente
Kry die dokument Cabbage Value Chain Profile: 2010-2011 onder die opsies
“Publications” en “Agricultural Marketing” by www.daff.go.za. Die dokument sluit
’n in- en uitvoeranalise in.
Die produksie van kool is altyd ’n aanloklike keuse. Soos die meeste ander
groente word kool grotendeels vir nasionale varsproduktemarkte, die
informele mark en kettingwinkels geproduseer. En soos vir die meeste
ander groente het ’n mark vir gehalte en diversiteit ontwikkel wat lonende
geleenthede skep wat produsente nie kan ignoreer nie.
nadelig. Broccoli is die gevoeligste van hierdie gewasse vir ryp, en die koppe
kan beskadig word indien die temperatuur onder –2ºC daal. Koolgewasse
kan swaarkry wanneer die temperatuur baie hoog is. Dit is noodsaaklik om
die regte variëteit gedurende die somer te verbou. Die kultivars moet die
hitte kan verdra en teen swartstamvrot bestand wees.
Bron: Sakata Seed Southern Africa (Edms.) Bpk. Kontak hulle by 011 548 2800 of
besoek www.sakata.co.za.
• Kool word rou gebruik in slaaie (soos koolslaai), as ’n gekookte
groente, as bestanddeel van soppe en bredies, of gepreserveer as
piekels of suurkool.
• Kool word ook gedehidreer vir gebruik as geurmiddel (droog,
gevlok of in poeiervorm) in soppe en as ’n bestanddeel in ander
gedehidreerde kosse.
• Koolblare word gebruik om akute inflammasie te behandel. ’n Pasta
van rou kool kan in ’n koolblaar gesit word en om die aangetaste
deel gedraai word om ongemak te verminder.
• Kool kan ook ingelê, ingesout en gevries word, en koolsap word
gebruik om ink te maak.
Bron: Die Cabbage Value Chain Profile: 2010-2011-dokument by www.daff.gov.
za
6. Knoffel
Kry die Garlic Value Chain Profile: 2010-2011-dokument by www.daff.gov.za.
• Knoffel is nou verwant aan uie, preie en grasuie. Dit het voedsame,
medisinale en kulinêre waarde, en word wyd gebruik as geurmiddel vir
disse, piekels en souse.
• Die meeste kommersiële knoffelproduksie is op kontrak tussen die
kweker en die koper. Invoere van die Ooste, waar produksiekoste laer
is, het meer as die helfte van die plaaslike mark oorgeneem.
• Dit word ook na ander lande uitgevoer met behulp van uitvoeragente
en bemarkingsmaatskappye. Daar is standaarde ten opsigte van
die gradering, verpakking en gehalte merk vir knoffel. Deur hieraan
te voldoen sal daar meer vertroue wees in die knoffel wat plaaslik
geproduseer word.
• Knoffel is ’n waardevolle gewas wat vars of gedroog bemark kan
word, of as gesertifiseerde saad verkoop word. Die grootste deel
van Suid-Afrika se knoffel-oes word gedehidreer en gebruik in ’n
geprosesseerde kosse. Die knoffelknol kan afgeskil, gesny, gevlok en
gedroog word. Dit kan verpak word of verder geprosesseer word as
spesery, in groentemengsels en in smere. Indië produseer ook reuklose
olie en oleoresin van knoffel. Knoffel kan uitwendig vir velprobleme en
swaminfeksies gebruik word. Dit word ook as ’n insekafweermiddel
gebruik. Daar word ook beweer dat knoffel help om bloedsuikervlakke
te reguleer.
Bron: Garlic Value Chain Profile: 2010-2011 by www.daff.gov.za
7. Komkommers
Vind die Cucumber Value Chain Profile: 2010-2011-dokument by www.daff.gov.za.
Komkommers kom oorspronklik uit Indië. Tegnies gesproke is dit ’n vrug,
maar dit kan ook as ’n groente geklassifiseer word. Dit word gewis beskou
as ’n vrug en so geëet. Komkommer kan gekook word, maar word meestal
vars in slaai, in koue soppe en in souse met ’n komkommerbasis geëet.
Komkommers is ook ’n voorkeurbestanddeel van piekels. Piekels word
gemaak deur die komkommer in gekruide piekelwater of ’n asynoplossing
te plaas. Daar is ’n groot vraag na komkommersap – dit word in verskeie
kosmetiese middels gebruik om die vel af te koel en omdat dit ’n kalmerende
uitwerking het. Komkommersap word ook gebruik in die voorbereiding van
skoonheidsmiddels soos seep, gliserien, rome en parfuum.
Kool, broccoli, blomkool en spruitkool is gewasse wat die beste in ’n koel
klimaat groei. Variëteite is egter ontwikkel wat goed in ’n baie warm klimaat
aard.
8. Rissies
Temperature van ’n paar grade onder vriespunt beïnvloed die oes selde
Raadpleeg die hoofstuk oor kruie en speserye.