book . qxd 03 / 08 / 2013 4:28 PM Page 3
Ãapple ‹ª ÊŸÊ ¿ Ù≈UÊ ⁄ UÊíÿ , ’« ∏Ê πà ⁄ UÊ ŸÄU ‚‹ flÊŒ ∑ § Ê ŸÊ ‚ Í ⁄ U ∑ § Ê ¥ª ˝apple ‚
9 ¬ ÎÕ∑ § Ãapple ‹¥ª ÊŸÊ ⁄ UÊíÿ ∑ ‘§ 10 ∑ § Ë ŒappleŸ ÷ Ê ¡¬ Ê
• ÁSÃàfl ¬⁄ U ∑ ‘§¥ Œ˝ ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U øÊ ⁄ U ‚ Ê ‹ ’ ÊŒ ÷ Ë •¡ ◊ ¥¡‚ ◊apple ¥ „ Ò – ÄUÿÙ ¥ Á∑ § øÊ ⁄ U ‚ Ê ‹ ¬„‹ apple ß ‚ Ë ∑ ‘§¥ Œ˝ ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U Ÿapple Ãapple ‹¥ª ÊŸÊ ŸÊ◊ ∑ ‘§ Sfl ¥ ÃòÊ ⁄ UÊíÿ ∑ ‘§ ÁŸ◊ʸáÊ ∑ § Ë ¬ ˝ÁR § ÿÊ ‡ ÊÈM § ∑ §⁄ UŸapple ∑ § Ë x | ‚ Ê ‹ ’ ÊŒ ¡ È ‹ Ê߸ ◊apple ¥ ⁄ U◊ ¡ ÊŸ
11 ª Á◊¸ÿÙ ¥ ◊apple ¥
∑ §÷ Ë • Õ¸√ÿflSÕÊ ∑ § Êapple ‚¥ flÊ ⁄ UŸapple flÊ ‹ apple Ÿ „ UË ¥
• ÑÊ „ •¬ Ÿapple ’¥ ŒÙ ¥ ∑ § Ê ßêÃÁ „ ÊŸ ‹ apple ⁄ U „ apple „ Ò ¥– ߟ ÁŒŸÙ ¥ œÍ ¬ ÃËπË Ÿ „ Ë ¥ „ Ò , Á »§⁄ U ÷ Ë © ◊ ‚ ∑ ‘§ ◊Ê ⁄ Uapple „ Ê ‹ ’ apple „ Ê ‹ „ Ò – ¡ ÍŸ , ¡ È ‹ Ê߸ • ı ⁄ U •ª Sà ◊Ê „ ◊apple ¥ ⁄ U◊ ¡ ÊŸ • ÊŸapple ¬⁄ U ⁄ UÙ ¡ Ê ‚’‚ apple ‹¥’ Ê „ ÙÃÊ „ Ò – ß ‚ ’ Ê ⁄ U x | ‚ Ê ‹ ’ ÊŒ ⁄ U◊ ¡ ÊŸ ¡ È ‹ Ê߸ ◊Ê „ ◊apple ¥ • ÊÿÊ „ Ò –
⁄ UÊÿ ¬ È ⁄ U ! ¿ ûÊË ‚ª… ∏ ◊apple ¥ ÷ Ê ⁄ UÃËÿ ¡ ŸÃÊ ¬ Ê≈U˸ (÷ Ê ¡¬ Ê ) ∑ ‘§ ¬ ˝flQ § Ê ‚ ÁëøŒÊŸ ¥ Œ ©¬ Ê ‚ Ÿapple • ı ⁄ U üÊËø ¥ Œ ‚ È ¥ Œ ⁄ UÊŸË Ÿapple ª ÈL § flÊ ⁄ U ∑ § Ù ∑ §„ Ê Á∑ § ∑ § Ê ¥ª ˝apple ‚ ŸÄU ‚‹ ‚ ◊SÿÊ ∑ ‘§ ’ Ê ⁄ Uapple ◊apple ¥ ‹ª ÊÃÊ ⁄ U ∞∑ § „ Ë ¤ ÊÍ∆ ∑ § Ù ŒÙ „⁄ UÊ∑ §⁄ U ©‚ apple ‚ àÿ ‚ ÊÁ ’ à ∑ §⁄ UŸapple ¬⁄ U ÃÈ ‹ Ë „ È߸ –
12 ’ øÊ ¬ Ê ⁄ U „ appleU „ ÒU • Ê ¡ ∑ § Ë • Õ¸√ÿflSÕÊ ∑ § Êapple
¬ ˝œÊŸ◊ ¥ òÊË ∑ ‘§ Ãı ⁄ U ¬⁄ U ŒÙ ◊ „ ËŸapple ¬„‹ apple „ Ë •¬ Ÿapple ∑ § Êÿ¸∑ § Ê ‹ ∑ ‘§ vÆflapple ¥ ‚ Ê ‹ ◊apple ¥ ¬ ˝flapple ‡ Ê ∑ §⁄ UŸapple flÊ ‹ apple « ÊÚÄU≈U ⁄ U ◊Ÿ◊Ù „ Ÿ Á ‚¥„ ∑ ‘§ Á ‹ ∞ ÷ ÊÇÿ ß ‚‚ apple ÿÊŒÊ R § Í ⁄ U Ÿ „ Ë ¥ „ Ù ‚ ∑ § ÃÊ ÕÊ . ww ‚ Ê ‹ ¬„‹ apple Ãà∑ § Ê ‹ ËŸ ¬ ˝œÊŸ◊ ¥ òÊË Ÿ ⁄ UÁ ‚¥„ ⁄ UÊfl ∑ § Ë •ª ÈflÊ߸
13 π ⁄ UÊ Ÿ „ Ë ¥ © à ⁄ UÊ ’ ËÁ ¡¥ª
14 © UûÊ ⁄ UÊ𠥫 U ◊apple ¥ à ’ Ê „ UË ∑apple § ’ ÊŒ ◊ÊŸfl ÃS∑ §⁄ UÊapple ¥ ∑ § Ê « U ⁄ U
¬ P § apple flÊÿŒÙ ¥ ∑ ‘§ ’ Êfl ¡ ÍŒ ¬« ∏Ù ‚ Ë Œapple ‡ Ê øËŸ ∑ ‘§ „ ÈÄU◊ ⁄ UÊŸ ‚ Ë◊Ê ÁflflÊŒ ∑ ‘§ ◊Ê◊ ‹ Ù ¥ ◊apple ¥ ÷ Ê ⁄ Uà ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U ∑ § Ê ÷⁄ UÙ ‚ Ê ’ Ê ⁄ U- ’ Ê ⁄ U ÃÙ « ∏ ⁄ U „ apple „ Ò ¥– Á ¬¿‹ apple ∑ § ߸ ◊ „ ËŸÙ ¥ ‚ apple ‹ gÊπ ∑ § Ë ‚ Ë◊Ê ¬⁄ U øËŸË ‚ appleŸÊ Ÿapple ∑ § ߸ ’ Ê ⁄ U ÉÊÈ ‚¬ Ò∆ ∑ § Ë „ Ò – ß ‚ Ë R § ◊ ◊apple ¥ vv ¡ È ‹ Ê߸ ∑ § Ù ‹ gÊπ ∑ ‘§ øÈ◊Ê ⁄ U ‚ appleÄU≈U ⁄ U ◊apple ¥ ¬ Ë ¬ ÈÀ ‚ Á ‹’⁄ Uapple ‡ ÊŸ • Ê◊˸ (¬ Ë∞ ‹ ∞ ) ∑ ‘§ ŒÙ „ apple ‹ Ë∑ § ÊÚå≈U ⁄ U ÷ Ê ⁄ UÃËÿ ‚ Ë◊Ê ◊apple ¥ ÉÊÈ ‚ • Ê∞ Õapple –
Á ¬¿« ∏Ê fl ª ¸ ∑ § Ù ª È◊ ⁄ UÊ „
15
Ÿ „ Ë ¥ ∑ §⁄ U ¬ Êÿapple ¥ª Ë 16
‹ πŸ™ §– • Ê ‹ ß ¥ Á « ÿÊ Á ¬¿« ∏Ê ¡ Ÿ ‚ ◊Ê ¡ ¬ Ê≈U˸ ∑ ‘§ ⁄ UÊc≈˛Ëÿ • äÿˇÊ flÊÁ „ Œ „ È ‚ ÒŸ ÉÊÙ ‚ Ë Ÿapple •¬ Ÿapple ∞∑ § ’ ÿÊŸ ◊apple ¥ ∑ §„ Ê Á∑ § ’« ∏Ë- ’« ∏Ë ¬ ÊÁ≈U¸ÿÊ ° Á „ ãŒÍ-◊ÈÁS ‹ ◊ Á ¬¿« ∏apple fl ª ¸ ∑ ‘§ ‹ Ù ª Ù ¥ ∑ § Ù ª È◊ ⁄ UÊ „ ∑ §⁄ U ⁄ U „ Ë „ Ò ¥– ∑ § Ù߸ ¬ Ê≈U˸ Á ¬¿« ∏Ê fl ª ¸ ‚ ê◊apple ‹ Ÿ ∑ §⁄ U ⁄ U „ Ë „ Ò , ∑ § Ù߸ ¬ Ê≈U˸ ’ ˝ÊrÊáÊ ‚ ê◊apple ‹ Ÿ „ Ò ¡’ Á∑ § flÊSÃÁfl∑ § ÃÊ ÿ „ „ Ò
øÁ ⁄ UòÊ ∑ ‘§ ◊Ê◊ ‹ apple ◊apple ¥ ∑ § Ê »§ Ë ÁflflÊÁŒÃ ⁄ U „ apple « apple ⁄ UÊ ‚ ëøÊ ‚ ıŒÊ ¬ ˝◊Èπ ⁄ UÊ◊ ⁄ U „ Ë◊ Ÿapple ÉÊÙ · áÊÊ ∑ § Ë „ Ò Á∑ § © Ÿ∑ ‘§ ¬¥ Œ˝ „ ‚ ı • ŸÈÿÊÿË © ûÊ ⁄ UÊπá « ∑ ‘§ ∑ ‘§ ŒÊ ⁄ UŸÊÕ ˇÊappleòÊ ◊apple ¥ • ÊÿË • Ê ¬ ŒÊ ∑ ‘§ ∑ § Ê ⁄ UáÊ ÁflœflÊ „ È߸ ◊Á „‹ Ê • Ù ¥ ‚ apple ÁflflÊ „ ∑ §⁄ Uapple ¥ª apple – ß ‚ ◊Ê◊ ‹ apple ¬⁄ U © ûÊ ⁄ UÊ𠥫 ∑ ‘§ ‡ ÊÊ ‚ Ÿ ,
¬’ ◊apple ¥ Á◊ ‹ ÃÊ „ Ò | ÆÆ L §¬ ÿapple ◊apple ¥ ‡ Ê ⁄ UÊ ’ • ı ⁄ U yÆÆ L §¬ ÿapple ◊apple ¥ ‡ Ê ’ Ê ’
ŸÿË ÁŒÑË – ’ ËÃapple ‚ Ê ‹ v { ÁŒ ‚¥’⁄ U ∑ § Ë ÉÊ≈UŸÊ ( ø ‹ ÃË ’‚ ◊apple ¥ ¿ ÊòÊÊ ∑ ‘§ ‚ ÊÕ ‚ Ê◊ÍÁ „ ∑ § ’‹ Êà∑ § Ê ⁄ U ) ∑ ‘§ ’ ÊŒ ‚ apple ‚ Êà ‚ ◊ ¥ Œ ⁄ U ¬ Ê ⁄ U ÷ Ë ⁄ UÊ ¡ œÊŸË ÁŒÑË ∑ § Ù ’‹ Êà∑ § Ê ⁄ U ∑ § Ë ⁄ UÊ ¡ œÊŸË ∑ §„ Ê ¡ ÊŸapple ‹ª Ê „ Ò –
3
Á◊ « U « appleU ◊Ë ‹
Á ’„ Ê ⁄ U ∑ ‘§ ¿¬⁄ UÊ Á ¡ ∏ ‹ apple ◊apple ¥ Áfl · ÊQ § ÷ Ù ¡ Ÿ πÊŸapple ‚ apple „ È߸ wx S∑ § Í ‹ Ë ’ ëøÙ ¥ ∑ § Ë ◊ıà Ÿapple ¬ Í ⁄ Uapple Œapple ‡ Ê ∑ § Ù Á „‹ Ê∑ §⁄ U ⁄ Uπ Á ‹ ÿÊ „ Ò . S∑ § Í ‹ ◊apple ¥ ◊Èç∏Uà ÷ Ù ¡ Ÿ ŒappleŸapple ∑ § Ë ŒÈÁŸÿÊ ∑ § Ë ß ‚ ‚’‚ apple ’« ∏Ë ÿÙ ¡ ŸÊ ◊apple ¥ ¬ ˝ÁÃÁŒŸ vw ∑ §⁄ UÙ « ∏ ’ ëøÙ ¥ ∑ § Ù πÊŸÊ ◊È „ ÒÿÊ ∑ §⁄ UÊÿÊ ¡ ÊÃÊ „ Ò
5
◊ÙŒË Ÿapple ◊øÊ߸
ª È ¡⁄ UÊà ∑ ‘§ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË Ÿ ⁄ Uapple ¥ Œ˝ ◊ÙŒË Ÿapple ‡ ÊÈR § flÊ ⁄ U ∑ § Ù ÿ „ ∑ §„ ∑ §⁄ U Á ‚ ÿÊ ‚ Ë „‹ ø ‹ ◊øÊ ŒË Á∑ § wÆÆw ◊apple ¥ © ã „ Ù ¥ Ÿapple ¡ Ù Á∑ § ÿÊ , fl „ Á ’ À∑ § È ‹ ‚„ Ë ÕÊ – ¡’ © ã „ Ù ¥ Ÿapple ∑ § È ¿ ª‹ à Ÿ „ Ë ¥ Á∑ § ÿÊ , ÃÙ fl „ πÈŒ ∑ § Ù ∑ §‚ Í ⁄ UflÊ ⁄ U ÄUÿÙ ¥ ◊ÊŸapple ¥– ‚ ÊÕ „ Ë © ã „ Ù ¥ Ÿapple ∑ §„ Ê Á∑ § ◊Ò ¥ Ÿapple ∞∑ § Á „¥ ŒÍ ¬ Á ⁄ UflÊ ⁄ U ◊apple ¥ ¡ ã◊ Á ‹ ÿÊ „ Ò , ß ‚ Á ‹ ∞ ◊Ò ¥ Á „¥ ŒÍ ⁄ UÊc≈˛flÊŒË „ Í ¥–
◊È ‹ Êÿ◊ ∑ ‘§ ª… ∏ ◊apple ¥ ª Ò ¥ª ⁄ Uapple ¬ ¬ ËÁ « ∏ÃÊ ∑ § Ù Á ¡¥ ŒÊ ¡‹ ÊÿÊ
6 ß≈UÊflÊ – ÿÍ ¬ Ë ◊apple ¥ ’‹ Êà∑ § Ê ⁄ U • ı ⁄ U „ àÿÊ ∑ ‘§ ◊Ê◊ ‹ apple ‹ª ÊÃÊ ⁄ U ’… ∏Ãapple ¡ Ê ⁄ U „ apple „ Ò ¥– ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË • Áπ ‹ apple ‡ Ê ÿÊŒfl ∑ ‘§ ª Î „ ¡ Ÿ ¬ Œ ◊apple ¥ ÷ Ë •’ ‹« ∏Á∑ § ÿÊ ¥ ◊ „»§ Í ¡ Ÿ „ Ë ¥ „ Ò ¥– „ Ê ‹ Ê ¥ Á∑ § ¬ ÈÁ ‹‚ ∑ § Ê ∑ §„ ŸÊ „ Ò Á∑ § ‹« ∏∑ § Ë Ÿapple πÈŒ ∑ § Ù • Ê ª ‹ª Ê߸ „ Ò –
7
∑ § È∑ § ◊¸ ∑ § ÕÊ ‚ ÈŸÊ ⁄ U „ apple ÿapple • Ê ¥ ∑ §« ∏apple
‹ πŸ™ § ¬ ˝Œapple ‡ Ê ∑ § Ë ⁄ UÊ ¡ œÊŸË ◊apple ¥ wÆvw ◊apple ¥ Œ ¡ ¸ wy ‹« ∏Á∑ § ÿÙ ¥ ‚ apple ŒÈ ⁄ UÊøÊ ⁄ U ∑ § Ë ÉÊ≈UŸÊ • Ù ¥ ◊apple ¥ ww ¬ ËÁ « ∏à v } fl · ¸ ‚ apple ∑ § ◊ © ◊˝ ∑ § Ë ÕË ¥– ߟ◊apple ¥ ‚ apple vÆ ∑ § Ë © ◊˝ vy ‚ apple ÷ Ë ∑ § ◊ ÕË – ª Ù◊ÃËŸ ª⁄ U ◊apple ¥ „ È߸ ŒÁ ⁄ U ¥ Œ ª Ë Á ¤ Ê ¥¤ ÊÙ « ∏ÃË „ Ò – ¬ ˝Œapple ‡ Ê ∑ ‘§ ‚ ÊÕ ⁄ UÊ ¡ œÊŸË ◊apple ¥ ª à fl · ÙZ ◊apple ¥ „ È߸ ŒÈ ⁄ UÊøÊ ⁄ U ∑ § Ë ÉÊ≈UŸÊ∞ ¥ ‚ èÿ ‚ ◊Ê ¡ ∑ § Ù ‡ Ê◊¸ ‚ Ê ⁄ U ∑ §⁄ UÃË „ Ò ¥–
∑ § Ùÿ ‹ Ê ÉÊÙ≈UÊ ‹ Ê ‚ È ¬ ˝Ë◊ ∑ § Ù≈U¸ Ÿapple ‚ Ë ’ Ë • Ê߸ ∑ § Ë
8
Ÿß¸
ÁŒÑË ‚ È ¬ ˝Ë◊ ∑ § Ù≈U¸ Ÿapple ‚ Ë ’ Ë • Ê߸ ∑ § Ë ß ‚ ◊Ê ¥ª ¬⁄ U ‚ flÊ ‹ © ∆ÊÿÊ „ Ò Á∑ § ©‚ apple ∑ § Ùÿ ‹ Ê • Êfl ¥ ≈UŸ ∑ ‘§ ◊Ê◊ ‹ apple ◊apple ¥ ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U ‚ apple •¬ ŸË ¡ Ê ¥ ø ∑ ‘§ éÿÙ ⁄ Uapple ‚ Ê ¤ ÊÊ ∑ §⁄ UŸapple ÁŒÿÊ ¡ Ê∞ – ‚ È ¬ ˝Ë◊ ∑ § Ù≈U¸ Ÿapple ’ œflÊ ⁄ U ∑ § Ù ‚ Ë ’ Ë • Ê߸ ∑ ‘§ „‹»§ ŸÊ◊apple ¬⁄ U ÁfløÊ ⁄ U ∑ §⁄ UÃapple „ È∞ Á∑ § ‚ Ë ’ Ë • Ê߸ ∑ § Ë ÁŸ ª⁄ UÊŸË ∑ § Ê ∑ § Ê◊ ∑ ‘§¥ Œ˝Ëÿ ‚ Ã∑ § ¸ÃÊ • ÊÿÙ ª ∑ § Ê „ Ò , ß ‚ ◊apple ¥ ∑ ‘§¥ Œ˝ ∑ § Ë ∑ § Ù߸ ÷ ÍÁ◊∑ § Ê Ÿ „ Ë ¥ „ Ò –
Á ‚ ≈UË øË »§ 2