N
edaleko od okružnog zatvora Pančevo, publika ulazi u Kulturni centar Pančeva, na
otvaranje Ex teatra. Zauzimaju sedišta koja ograđuju kvadrat po kome u krug trče ljudi koji
predstavljaju one što iz tog kvadrata ne mogu da
izađu. A ako kad-tad izađu, većinom se u njega i
vrate. U postavci „scene-arene”, publika predstavlja četiri zida kojima su slobode lišeni zatvorenici
(ali i čuvari zatvora, kao što ćemo uskoro videti),
ali i činjenicu da su ljudi između tih zidova zatvoreni, trebalo bi, upravo radi zaštite društva čiji su pripadnici oni koji sede u publici.
Osnova predstave čovek bez mase izgrađena je po
diplomskoj drami Miloša K. Ilića, studenta dramaturgije na fakultetu dramskih umetnosti u beogradu,
kao i po dokumentarnom materijalu, koji je prikupljen kroz razgovore devet glumaca sa osuđenicima
u OZ Pančevo. Svi glumci, izuzev Vladimira Tešovića, takođe su studenti, kao i rediteljke Ana Popović
i Marija Lipkovski (svojevrstan autorski tim, čovek
bez mase im je treća po redu ko-režija), u trenutku pisanja ovog teksta nosioci zvanja mastera beogradskog FDU-a, i obe na post-diplomskim studijama u inostranstvu. Tekst je poetski prikaz života u
zatvoru, predstavlja nepregledno zatvorsko vreme
koncentrišući se na likove zatvorenika koji to vreme
pokušavaju da ispune planirajući bekstvo i likove čuvara koji im to vreme organizuju. Ako tražimo stilsku orijentaciju u istoriji dra me, može se reći da je
tekst najbliži ekpresionizmu, sa likovima koji imaju
svoje lirske monologe poput Vojceka ili Hinkemana.
Zatvorenici naravno nemaju imena već nadimke, budući da se u zatvoru ne gubi samo pravo na kretanje i intimu, već i ličnost koju su ranije imali, a koja se pojavljuje samo u fragmentima, jer osuđenici,
da bi opstali, moraju da se prilagode hijerarhiji ko-
ja se u čoveku bez mase uspostavlja isključivo putem nasilja. Istakao bih da se kroz angažovanje rediteljki i pogotovo mladog, inspirisanog glumačkog
ansambla ova pitanja duboko proučavaju i nadopunjuju u odnosu na tekst. Najveći uspeh ove predstave je stvaranje uverljive, životne atmosfere zatvora, sa jednostavnom scenografijom (Nemanja
Stajković) od grubog stola i stolica sa urezanim zatvoreničkim porukama, zatim uniformama čuvara i
zatvorenika koje odaju utisak da su pozajmljene iz
zatvora (kostim Ivana Stanković), do ogoljenog scenskog prostora i ciglanih zidova KCP-a, i stroge metalne konstrukcije, koji i publici grade osećaj tesne
zatvorenosti. Muziku stvaraju sami glumci na sceni, svirajući u jednostavnom ritmu na improvizovanim instrumetnima kao što sz šerpe, flaše i pribor
za jelo. Osim toga, nema zvuka koji publika ne vidi
kako nastaje. Suprotno tome, ono što je od rediteljskih sredstava naglašeno je eskpresivno svetlo (dizajn Marko Salapura i Vladan Stojanov), koje recimo
stvara mučnu i klastrofobičnu atmosferu samice, gde
su ili u poptunom mraku osvetljeni jedan po jedan
glumac koji kleči samo u gaćama, ili se svi zatvorenici grče na podu pod vrlo prigušenim osvetljenem.
Jedna od osnova čoveka bez mase je slika kruga koja naglašava tematiku neprestane uzaludnosti zatvora. Kao što svih sedam zatvorenika trče u krug
dok ih dvojica čuvara gone pendrecima, tako se i
pristizanje novog zatvorenika Mutavog (Marko Gizdavić), prikazuje više puta, kroz scenu sa zatvorenicima koji imitiraju šefa Maksića (Miloš Lalović)
dok vrši besmisleni medicinski pregled radi puke
birokratije, da bi zatim šef ponovio taj isti postupak, od reči do reči. Isto je i prisećanje Mutavog
na proceduru „toplog zeca” koja služi kao inicijacija zatvorenika u nasilni sistem zatvora, dok se ovo
međusobno batinanje zatvorenika ponavlja pod di21