Foto | René van den Burg
SOCIALE INNOVATIE | Maart 2021 | BNL | 19
De transitie naar een klimaatadaptieve en toekomstbestendige gebouwde omgeving is een reusachtige kluif voor de bouw- en infrasector . Een uitdaging die niet alleen om nieuwe technische oplossingen vraagt maar waar ook sociale innovatie voor nodig is ; grensverleggende veranderingen in gedrag en organisatie . En dat gaat niet vanzelf in de sector . Reden voor Bouwend Nederland om op de TU Delft de leerstoel Construction Cultures mogelijk te maken . Vanuit die leerstoel doet hoogleraar Alfons van Marrewijk onderzoek naar hoe in de bouw en infra nieuw gedrag aangeleerd kan worden .
Van Marrewijk is organisatieantropoloog en ingenieur , maar vooral ook iemand die liefst de veiligheidsschoenen aantrekt en meewerkt in de bouwprojecten waar hij onderzoek doet . Participerende observatie noemt hij dat . Een van de onderzoeken waar de hoogleraar met promovendi aan werkt en dat bijna is afgerond , gaat over problemen met de ondergrond . Bij een aantal projecten , waaronder de bouw van de nieuwe terminal op Schiphol , onderzochten ze hoe de ondergrond wordt meegenomen in bouwprojecten , waarom dit soms wordt vergeten en hoe het managen van de risico ’ s in de ondergrond beter kan . Zo kwamen de onderzoekers erachter dat vaak pas tamelijk laat in een project de bodem in beeld komt ; soms pas als alles al is bedacht en gepland . “ Doordat je in feite meedraait in het project zie je de logica van die keuze , de reden waarom de bodem wordt vergeten . ‘ Het heeft nu geen prioriteit want het is op dit moment mijn probleem niet ’, is soms de gedachte . Maar je ziet ook het risico van dat gedrag . Bij Schiphol bijvoorbeeld is dat enorm ; het kan betekenen dat als er een kabel wordt geraakt héél de luchthaven platligt . Je moet dus van het vertrouwde patroon af en veel eerder in het proces naar de risico ’ s in de ondergrond kijken .”
Professionals willen verbeteren Dingen constateren wil niet zeggen dat er ook daadwerkelijk iets mee gebeurt . Daar is gedragsverandering voor nodig , sociale innovatie dus . En dat vraagt om reflectie op het eigen gedrag . “ Nadenken over wat ze nou eigenlijk aan het doen zijn en waarom , is niet de lievelingsbezigheid van techneuten . Die willen puzzelen , dingen bouwen ”, weet Van Marrewijk . “ Maar het zijn wel professionals die hun werk zo goed mogelijk willen doen . Door ze daarin te helpen , ze middelen te geven waarmee ze hun werk kunnen verbeteren , kun je tot gedragsverandering komen .” Dat is dan echter op individueel of projectniveau en dat leidt er niet automatisch toe dat het ook op organisatieniveau gebeurt . Hoe dát werkt , onderzoekt Van Marrewijk in een studie naar gedragsverandering in de circulaire bouwketen . “ We zien dat het lastig is voor organisaties om van kennis die bij één circulair project is opgedaan , te komen tot structurele veranderingen . Iemand draait bijvoorbeeld een project waar op een heel goede innovatieve manier wordt samengewerkt met de andere partijen in de circulaire bouwketen . Wil hij die ervaring ook in een volgend project gebruiken , is er een goede kans dat hij door zijn bouwbedrijf toch weer wordt afgerekend op oude normen . Die zijn hardnekkig .” Sociale innovatie , want dat is waar dit om gaat , is dan ook noodzakelijk binnen organisaties en instituties . Alleen dan kunnen we werken aan een succesvolle transitie naar circulaire bouwen .
Apezuur Van Marrewijk heeft onderzoek gedaan naar de traditionele aanleg van ondergrondse utiliteitsnetwerken . Traditioneel noemt hij dat alle nutsleveranciers om de beurt de straat openbreken om hun ding te doen . Gebeurt dat straks met alle ondergrondse infra die nodig is voor de energietransitie ook , dan liggen hele steden doorlopend open . Het onderzoek heeft gekeken naar hoe je een gecombineerde aanleg sneller en goedkoper kunt uitvoeren . Eén procesgang waarbij de aannemer een soort coördinator wordt die ook slimme procesinnovaties als data sharing tussen systemen mogelijk maakt . “ Dat is echt een heel pittige organisatie verandering voor netwerkbeheerders en bouwbedrijven ; de meesten schrikken zich het apezuur als ze zich realiseren wat voor impact dat heeft . Maar dit soort ontwikkelingen is onvermijdelijk nu vraagstukken complexer worden . Ik wil de leden van Bouwend Nederland dan ook op het hart drukken zich te realiseren dat technische én organisatorische veranderingen impact gaan hebben . Mensen en bedrijven zullen andere vaardigheden moeten aanleren .”
DUURZAAM INZETBAAR
Sociaal innoveren is wat er bij Kesselaar & Zn vanaf druipt . Het bouwbedrijf uit Alkmaar , dat zichzelf – in plaats van aannemer of bouwbedrijf – omschrijft als gastheer in de bouw , wil een toekomstbestendig bedrijf zijn ; een bedrijf waar de medewerkers zich continu kunnen ontwikkelen . Dat begint er volgens eigenaar René Kesselaar mee dat niemand in het bedrijf een functieomschrijving heeft . “ Wij vragen jongens : wat vind je leuk , wat wil je graag doen ? Als je mensen continu het vertrouwen geeft dat ze dingen kunnen en mogen doen , dat ze verantwoordelijkheid mogen dragen , dan werkt dat als een olievlek . Ik ben trots op onze mensen als ik zie hoe ze dat doen . Het is kinderlijk eenvoudig maar moeilijk toe te passen .”