กรมหลวงโยธาเทพมักมีภาพปรากฏในชุดแต่งกายอย่างเจ้าหญิงชาวยุโรป อาจ เป็นภาพมโนหรือจินตนาการของผู้วาด ทั้งนี้ยังมีความเป็นไปได้มากที่จะทรงนิยมใน ศิลปวัฒนธรรมยุโรปตามอย่างพระราชบิดา ต�ำหนักวัดตะเว็ดที่ทรงบวชชีและประทับ อยู่ในช่วงท้ายแห่งพระชนมชีพ เป็นต�ำหนักที่แสดงให้เห็นอิทธิพลของศิลปกรรมแบบ ยุโรปสมัยนั้นอย่างมาก
ขณะที่นางมารี กีมาร์ ผู้มีชื่อเลื่องลือด้านความงาม แต่ภาพวาดเก่าที่เห็นเป็น หลักฐานนั้น นางมีรูปร่างค่อนข้างอ้วนท้วนสมบูรณ์ ฟอลคอนต้องยอมเปลี่ยนนิกายใน คริสต์ศาสนาเพื่อให้บิดาของนางอนุญาตแต่งงานออกเรือนกับตนได้ เมื่อฟอลคอนถูก ประหารชีวิตใน ค . ศ . ๑๖๘๘ นางถูกหลวงสรศักดิ์คุกคาม ด้วยหลวงสรศักดิ์ชื่นชอบในตัว นางมาก โดยหมายจะเอานางเป็นเมียอีกคน แต่พระเพทราชาได้ทัดทานไว้ และแต่งตั้ง นางให้เป็นคนท�ำอาหารส่งวังหลวง
ส�ำหรับมนุษย์อยุธยา หน้าอก คือส่วนที่บ่งบอกความเป็นชาย-หญิง มิใช่อวัยวะ เพื่อบอกถึงความงดงามหรือเย้ายวนทางเพศโดยตรง หากแต่ขนาดที่ยิ่งโตของหน้าอก ผู้หญิง จะบ่งบอกถึงศักยภาพในฐานะแม่ผู้ให้น�้ำนมแก่บุตรด้วย ดังนั้น จึงเกิดความ นิยมการแต่งกายในลักษณะเปลือยหน้าอกให้เห็นทั่วไปได้ โดยที่พวกนางไม่พยายาม ปิดบังหรือเคอะเขินแต่ประการใด ในขณะที่ผู้ชายก็นิยมเผยร่างกายส่วนหน้าอกและ ไหล่ ก็ด้วยมีเหตุผลตามความเชื่อที่ว่า “ อกผายไหล่ผึ่ง ” คือที่สิ่งแสดงออกถึงความเป็น ชาย อันพร้อมส�ำหรับท�ำประโยชน์ทั้งในรูปแรงงานและการศึกสงคราม
( ซ้าย ) นางร�ำและนักดนตรี ในสมุดภาพวัดปากคลอง จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ ๑ สันนิษฐานว่าอาจมี อายุเก่าแก่ถึงสมัยอยุธยาหรือไม่น้อยกว่ารัชกาลที่ ๑ ภาพจาก มรดกไทย , สมุดข่อย ( กรุงเทพฯ : สตาร์ปริ๊นท์ , ๒๕๔๒ ), น . ๑๔๔-๑๔๕ .
63