ส�ำหรับค�ำถามที่ว่า คนในสมัยอยุธยามีหน้าตาเป็นอย่างไร และเราจะรู้ถึง รูปร่างลักษณะของคนในสมัยก่อนการเข้ามาของเทคโนโลยีถ่ายภาพนั้นได้อย่างไร บรรดารูปปั้น อนุสาวรีย์ หรืออย่างจิตรกรรมตามวัดต่างๆ ทั้งหลาย ( ที่ไม่ใช่จิตรกรรม สมัยอยุธยา ) คงไม่ช่วยให้ค�ำตอบหรือน�ำมาเป็นหลักฐานได้ เพราะเป็นหลักฐานที่เกิดจาก การประดิษฐ์คิดค้นขึ้นใหม่ของคนในรุ่นไม่กี่สิบปีมานี้ กว่าที่ท่านอาจารย์ศิลป์ พีระศรี จะปั้นรูปพระเจ้าตากสินได้ก็ต้องศึกษาค้นคว้าหลายอย่าง จนสุดท้ายก็มาใช้ใบหน้าของ ลูกศิษย์ท่านสองคนเป็นแบบแทน ด้วยเหตุผลว่าลูกศิษย์ทั้งสองของท่านต่างมีเชื้อสาย เป็นคนจีน
อย่างไรก็ตาม หากเราลองพลิกเปิดหนังสือที่แปลมาจากบันทึกของต่างชาติ เช่น บันทึกของราชทูตลา ลูแบร์ , นิโกลาส์ แชรแวส , กีย์ ตาชารด์ , เดอ ชัวซีย์ , โคลด เดอะ แบส , วัน วลิต , แกมป์เฟอร์ ฯลฯ จะพบว่าภายในบันทึกเหล่านี้ นอกจากบรรจุ เนื้อหารายละเอียดเรื่องราวเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์เอาไว้คับคั่งแล้ว ยังปรากฏการ น�ำเสนอรูปภาพประกอบที่วาดโดยจิตรกรชาวต่างชาติในสมัยก่อนเอาไว้อีกด้วย
เมื่อเป็นภาพวาดที่มาจากยุคสมัยในประวัติศาสตร์ อย่างช่วงคริสต์ศตวรรษที่ ๑๗-๑๘ เราก็สามารถน�ำมาใช้เป็นหลักฐานประกอบการศึกษาได้ นอกจากภาพวิวทิวทัศน์ ในภาพวาดประกอบหนังสือเหล่านี้ ภาพที่มีอีกเป็นจ�ำนวนมากก็คือรูปภาพบุคคลใน ประวัติศาสตร์ ซึ่งนั่นจะท�ำให้เกิดความเป็นไปได้ส�ำหรับการน�ำมาวิเคราะห์ศึกษาว่า คนในสมัยอยุธยามีรูปร่างหน้าตาเป็นอย่างไร ทั้งนี้หลักฐานภาพวาดของชาวต่างชาติ ที่เกี่ยวกับคนอยุธยาก็ไม่ใช่ว่าจะเป็นภาพของคนอยุธยาตลอดทั้ง ๔ ศตวรรษ เพราะ หลักฐานที่เป็นภาพวาดของตะวันตกนั้นเริ่มมีในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ ๑๗-๑๘ นี้เอง
5