ในศิลปะบางสกุล ประตูของครรภคฤหะอาจมีรูปเทพเจ้าที่เป็นประธาน ของเทวาลัยสลักบนทับหลังเหนือกรอบประตู กรณีเช่นนี้พบเสมอๆ ทั้งใน ศิลปะอินเดียและในศิลปะเขมร ( รูปที่ ๑ . ๑๙ )
รูปที่ ๑ . ๑๙ อุมามเหศวร ( พระศิวะและพระอุมา ) เทพเจ้าประธานของเทวาลัยที่ประดับ ด้านบนคานทับหลังเหนือกรอบประตู ตัวอย่างจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ นิวเดลี
มณฑปคืออะไร
มณฑปคืออาคารที่ต่อเชื่อมด้านหน้าครรภคฤหะ เพื่อให้ผู้ศรัทธาที่ไม่ สามารถเข้าไปในครรภคฤหะได้ สามารถชุมนุม ถวายเครื่องบูชา และเต้นร�ำ ถวาย โดยปกติแล้ว มณฑปควรมีขนาดใหญ่กว่าครรภคฤหะ เนื่องด้วยเป็น พื้นที่ที่จ�ำเป็นต้องรับคนเป็นจ�ำนวนมาก ( รูปที่ ๑ . ๒๐ )
อย่างไรก็ดี ในอินเดีย มณฑปถือเป็นสิ่งที่ปรากฏขึ้นในสมัยหลังกว่า ครรภคฤหะ ในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๓ ปรากฏมณฑปอยู่ในศิลปะบาง สกุลเท่านั้น ไม่ได้พบทั่วอินเดีย ด้วยเหตุนี้จึงท�ำให้บางศิลปะในเอเชียตะวัน ออกเฉียงใต้ไม่รู ้จักมณฑป เช่น ศิลปะชวาภาคกลาง ศิลปะเขมรสมัยก่อนเมือง พระนคร ศิลปะบางสกุลมีเพียง “ มุขสั้นๆ ” ทางด้านหน้าครรภคฤหะเท่านั้น
โดยปกติแล้ว มณฑปควรอยู ่ในผังสี่เหลี่ยมผืนผ้าเพื่อให้สามารถรับคน ได้จ�ำนวนมาก แต่ก็มีหลายกรณี ในอินเดียที่มณฑปอยู ่ ในผังสี่หลี่ยมจัตุรัสด้วย
26