ปราสาทกับเทวาลัยมีความหมาย เหมือนหรือต่างกันอย่างไร
เทวาลัย แปลว่า ที่ประทับของเทพเจ้า เสมือนบ้านของพระองค์ ( เทวะ = เทพเจ้า , อาลัย = ที่อยู่ ) และเป็นสถานที่แสดงพลังอ�ำนาจของพระองค์ไปใน ตัว ผู้ศรัทธามีหน้าที ่ในการเข้าไปบูชาปรนนิบัติด้วยการถวายอาหาร พัสตรา ภรณ์ เครื่องบูชา เครื่องหอม ไฟ การเต้นร�ำ ฯลฯ เพื่อให้เทพเจ้าพอพระทัย ประหนึ่งพระองค์ทรงมีชีวิต
แม้ว่าเทวาลัยไม่ได้ถูกระบุชัดว่าจะต้องเป็นอาคารทรงใด จึงอาจเป็น อาคารชั้นเดียวหรือเป็นอาคารซ้อนชั้นที่เป็นปราสาทก็ได้ แต่ทว่า ในเมื่อ เทพเจ้าคือผู ้ที่มีฐานันดรสูงสุดในจักรวาล ด้วยเหตุนี้ ชาวอินเดียจึงมักก�ำหนด ให้ “ เทวาลัยต้องเป็นปราสาทเสมอ ” คือเป็นอาคารซ้อนชั้นเพื่อให้สมกับ ฐานันดรของเทพเจ้าอันสูงส่ง
เพื่อให้เทวาลัยมั่นคงถาวรไปตลอดชั่วกัลป์ เทวาลัยจึงจ�ำเป็นต้องสร้าง ด้วยวัสดุถาวร เช่น อิฐหรือหินเสมอ แตกต่างไปจากพระราชวังหรือบ้านเรือน คนธรรมดาที่อาจสร้างด้วยวัสดุไม่ถาวร เช่น อาคารเครื่องไม้มุงกระเบื้อง
เนื่องด้วยวัสดุถาวร เช่น อิฐหรือหินมีน�้ำหนักมาก การสร้างเรือนซ้อน ชั้นตั้งแต่ชั้นสองเป็นต้นไปจึงท�ำได้ยาก การก�ำหนดให้เทวาลัยหลังนั้นๆ เป็น ปราสาท จึงใช้ “ ชั้นจ�ำลอง ” ก่อขึ้นไปด้านบนห้องประดิษฐานเทพเจ้าเท่านั้น ชั้นจ�ำลองนี้เองที่ต่อมาจะเพิ่มความซับซ้อนขึ้นและมีการแยกออกเป็นหลาก หลายรูปทรง จนกระทั่งเกิดสายพัฒนาการทางศิลปะจากอินเดียสู ่เอเชียตะวัน ออกเฉียงใต้
เทวาลัยจึงมักเป็นปราสาทที่มีชั้นจ�ำลองซ้อนอยู ่ด้านบนเสมอ ( รูปที่ ๑ . ๒ )
( ขวา ) รูปที่ ๑ . ๒ ปราสาทซึ่งมี “ ชั้นจ�ำลอง ” อยู ่ด้านบน และอยู ่ในฐานะเทวาลัยซึ่งประดิษฐาน รูปเคารพของเทพเจ้า
6