تارىم سەگارى
شەرقى تۈركستان جۈمھۆرىيتى
ھەر قانداق خەلىقنىڭ ، ئۇنىڭ سانىدىن ، قۇدرەتلىك ياكى قۇدرەتسىزلىكىدىن ، دۆلەتمەەن يماكى دۆلەتسمىزلىكىدىن قەتئى نەزەر ، تەنتەنىلىك خاتىرلەيدىغان خوشاللىق ۋە پاجىئەلىك كۈنلىرى بولىدۇ. ئۇ كۈنلەرنى ، ئۆزېنىمڭ ئەركىمن ياكى ئەركىن ئەمەسلىكىگە قاراپ – ئەركىنلىك بار جايلاردا خوشال كەيپىياتدا كەڭرى داغدۇغۇلق ، ئەركىنلىك يوق جايلاردا ، ئۆزېنىڭ دىلداش قېرىنداشلىرى بىلەن ئۆز ئارا ، يىتەسىراپ ، داۋراڭ قىلەما ،، يوشمۇرۇن – ئۆتكۈزىمدۇ. بمۇ خەلىقلەرنىڭ ئاساسى ئادەت ۋە خىسلەتلىرىنىڭ بىرسىدۇر. بايراملىرىنى ئۇنۇتقان خەلىق ئۆزېنىڭ ئالاھىمدىلىكىنى ۋە پۈتۈنلىكىنى يوقۇتۇپ ، باشقىلارنىڭ ئويۇنچىقىغا ئايلىنىدۇ. نەتىجىدە تارىخنىمڭ زەراتكالىقىمدىن ئمورۇن ئالىمدۇ ۋە ، پەقەتلا ، تارىخچىلار ۋە ئارخىئولوگلارنىڭ دىقېتىگە مۇيەسسەر بولۇپ قالىدۇ خالاس. بىز ، ئۇيغۇرلار ، ئۆزېەىزنىڭ تارىخى بايراملىرىەىزنى ئاللىقاچان يوقۇتۇپ بولدۇق ، ھمازىر باشمقىلارنىڭ بايراملىرىمدا ئۇسسۇل ئوينايەىز. ئارخىئولوگ ۋە تارىخچىلارنىڭ قىزغىن ئۈگۈنىش ئوبېكتى بولۇپ قالدۇق. بىزنى ئۇزۇنمدىن بىمرى ھېچ كىم ئۆز دۆلېتىگە ئىگە بولۇپ ، ئۆز زىەىنىدا ئۆز خائىشىيچە ئەركىن ۋە ھۆر ياشاشمقا ، دۇنيما جامائەتچىلىكىنىمڭ تەڭ – باراۋەر ھوقۇقلۇق ئەزالىقىغا لايىق مىللەت ھىساپلىەايدۇ. بۇ ، ئېچىنىشلىق! ئامەما كمۆز ژۇممۇپ بولەايمدىغان ھەقىقەت. مەن ، ھەتتا ، مۇشۇ ماقالىنى ئۆز ۋاقتدا ئانا تىلىەدا ۋە ئۇيغۇر يېزىقىدا يېزىپ تارقىتالەىمدىم. بمۇ مىنىمڭ ئانا تىلىەنى ۋە مىللېتىەنىڭ يېزىقىنى بىلەىگەنلىكىەدىن ئەمەس ، بەلكى ، بىر مىللىئونغا يېقىن ئۇيغمۇر ياشمايدىغان سابىق سوۋىت تەۋەلىكىدە ۋە رۇسىيەدە ئۇيغمۇرچە خەت بىلىمدىغانلارنىڭ يموق دىيەرلىمك ئازلىقىمدىن ۋە ئۇيغمۇرچە ئوقۇيدىغانلارنىڭ يوقلىقىدىندۇر. ئەگەر ئەھۋال تۈپ يىلدىزىدىن ئۆزگەرمىسە ، خىتا ، باسمقۇنچىلىرىنىڭ ۋە ئۇلارنىمڭ ئىتتىپاقداشلىرىنىڭ غەيرېتى بىلەن يېقىن ئارىدا( 15 – 20 يىللاردىن كىميىن ئۇيغۇرلارنىمڭ ۋەتىنىمدىەۇ ئۇيغمۇرچە ئوقۇيدىغانلار قالەايدۇ. ھازىر ئمۇ ، يەردە مىللمى بمايراملارنى ، بولۇپەمۇ ، ئۇيغۇرلارنىمڭ مۇسمتەققىللىق دەۋرىمدىكى بمايراملارنى ۋە خىتما ، باسمقۇنچىلىرىنىڭ ئۈسمتىدىن قازانغمان غەلمەە كمۈنلىرىنى خماتىرلەش قەتئمى چەكلەنمگەن. ئۇيغۇرلارنىمڭ ئۆتەىشمدىكى ۋە كەلگۈسمىدىكى مۇسمتەققىلىقى توغرۇلمۇق گەپ ئېچىشمنى باسمقۇنچىلار ھۆكمۈمېتى” تېررورلىق ، مىللى بۆلگۈنچىلىك“ ۋە” زورۋانلىق“ – دەپ ھىساپلاپ ، شەپقەتسىز جازالايدۇ. مانا مۇشۇ ئەھۋالدا ، ئۇيغۇرلارنىڭ چوڭلىرىغما يېقىنقمى تمارىخىەىزنى ئۇنۇتەاسملىق ، مىللېتىەىزنىمڭ خوشماللىق ۋە پاجىئەلىك كۈنلىرىنى ، مۈمكىنچىلىك بار جايلاردا( چەت ئەل دېەوكرات دۆلەتلەردە كەڭ ، ئمامەىۋى داغمدۇغۇلۇق ، مۈمكىنچىلىك يوق ، چەكلەنگەن جايلاردا ، جۈملىدىن ۋەتەننىڭ ئىچىمدە ، داۋراڭسسمىز ، باسمقۇنچىلا ھۆكۈمېتىنىمڭ دىققىتىنى جەلۇپ قىلەا ،، يوشۇرۇن ھالدا ئۆز ئارا ئىشەشلىك ئەل- ئماغىنىلار بىملەن خاتىرلەشمنى ئمادەت قىلىمش ، مىللى ئەنئەنىگە ئايلانۇرۇش ۋە ياش ئەۋلادلارغا مىراس قالدۇرۇش ، مىللېتىەىزنىڭ ئويغۇنىشىغا ۋە زاممانىۋى مىلملەت سۇپىنىدە تەكرار تىرىلىشى ئۈچۈن موھىەدۇر ، مۇشۇ نوختا نەزەردىن ئالغاندا ، XX ئەسىردە ئەژدادلىرىەىزنىڭ قۇتلۇق قانلىرى ھىسابىغا قۇرۇلغان ئىككى دۆلەتنىڭ شەرقى تۈركىستان ئىسملا جەمھۆرىيېتىنىمڭ)1933- 1934 ۋە ئمازاد شەرقى تۈركىستان جەمھۆرىيېتىنىڭ( 1944 – 1949 كۈنلىرىنى خاتىرلەش بىز ئۈچۈن بەك موھىەدۇر. سوۋېتلەر ئىتتىپاقى پارچىلانغاندىن كىيىنكى يىللاردا ، رۇس ۋە ئۇيغمۇر يمازغۇچىلىرى ئۇيغۇرلانىمڭ يېقىنقمى تمارىخى توغرىسىدا رۇس ۋە ئۇيغۇر تىللىرىدا نۇرغۇن ماقالە ۋە ، ھەتتا ، قىلىن كىتاپلانى يېزىشتى. ئۇ كىتالاردا يۇقۇرىدا ئاتاپ ئۆتىلگەن ئىككى ئۇيغۇر دۆلېتىىنىڭ پەيدا بولىشىغا ۋە يوقۇلىشىغا ئائىت نۇرغۇن مەخپىلىكلەر پاش قىلىىندى. ئامەا ئۇ يازمىلارنىڭ مۇئەللىپلىرى ، بىتەرەپ مەيداندا تمۇرۇپ ،” چۇڭقمۇر ئىلەمى مۇنمازىرېلەر“ ئارقىسمىدا بۈگمۈنكى ئۇيغمۇر مەسىلېسىگە ئانچە كۆڭۈل بۆلەىدى. تۈنۈگۈن ىىلەن بۈگۈننى ئۇلاشقا ھەركەت قىلىشەىدى. ئۇيغۇر مەسىلېسى يالغۇز
1