Журнал Гродно. Выпуск № 6(25) (июнь 2019) Журнал Гродно. Выпуск № 5(36) (май 2020) | Page 30

#ГРОДНАТРАДЫЦЫІ
Паводле народнай міфалогіі часоў
хрысціянства святы Юрый з’яўляецца
ключнікам самога госпада Бога
і вясной «адмыкае зямлю» пасля
зімовага сну і «пускае расу» як сімвал
божага дабраславення. Таксама
ён ахоўвае статак жывёлы ад дзікіх
звяроў і хвароб, ходзіць і аглядае палі
са збажыной, засцерагаючы сваёй
прысутнасцю ад кепскага неспры-
яльнага надвор’я і злых ведзьмакоў,
што могуць нанесці шкоду раслінам.
Дзень Святога Юрыя быў вельмі
своеасаблівы па абраднасці. Важна
было выгнаць жывёлу ў поле на
юр’еву расу адметным чынам,
выканаўшы старадаўнія абрады.
На Гродзеншчыне кароў выганялі
галінкай вярбы, асвенчанай у царкве
ў Вербную нядзелю. Жывёла аба-
вязкова павінна была пераступіць
праз велікоднае яйка, свянцоныя
хлеб і соль, што клалі ў брамках на
выхадзе з двара гаспадара. Статак
трэба было абысці пад словы замовы
з гаршчэчкам, у якім курыліся сухія
«цудадзейныя» зёлкі. Дымок утвараў
своеасаблівае магічнае ахоўнае кола.
Урачыста адорваліся пачастункамі
(салам, аладкамі, яйкамі) пастухі,
якія вечарам наладжвалі гулянне са
своеасаблівымі магічна-ахоўнымі
гульнямі. Юр’е ў народзе называлі
«святам пастухоў». Яшчэ сотню
гадоў назад у ваколіцах Гродна над
палеткамі разносіліся словы песні:
Будзем зямельку адмыкаць,
Будзем расіцу выпускаць.
Гэта расіца для кароў,
Гэта травіца для валоў.
Беларусу-селяніну ў дзень Святога
Юрыя абавязкова трэба было наве-
даць уласнае поле, ніву і, як сцвяр-
джае даследчык У.Сысоў, памаліцца
ёй і Багам на багаты ўраджай, ...чала-
веку акрапіцца юраўскай расою, каб
набрацца моцы і здароўя на ўвесь
працоўны сялянскі год». Памаліцца
«Багам» – гэта значыла старажыт-
ным, дахрысціянскім, што як звычай
фіксавалася навукоўцамі на працягу
ХІХ-ХХ стагоддзяў. Беларускаму
фальклору характэрна накладанне
і ўзаемапранікненне паганскіх і
хрысціянскіх звычаяў і вобразаў у
тэкстах песень, легенд і паданняў,
30
ГРОДНО
замоў. У многіх мясцовасцях замест
багоў старадаўніх звярталіся да
хрысціянскага Бога і святога Юрыя.
Так, на Навагрудчыне гаспадар ішоў
да нівы з хлебам і соллю ці караваем,
станавіўся на адно калена і з пашанай
прамаўляў:
Добры дзень,
Ніва святая!..
Каб Бог і Юрый
Пацешылі надвор’ем,
Ураджаем і здароўем!
З нівай было звязана шмат іншых
абрадаў і звычаяў. Даследчык
Ю.Крачкоўскі на падставе фаль-
клорных матэрыялаў, сабраных на
тэрыторыях сучасных Гродзенскага,
№ 5 (36) 2020
Ашмянскага і Карэліцкага раёнаў у
1872 годзе зазначаў, што касцямі
ялавічыны, асвенчанай на Вялікдзень,
«абтыкаюць зямлю; калі ж яны заха-
ваны ў выглядзе попелу, то апошнім
абсыпаюць тыя месцы, на якіх расце
асака. Думаюць, што пасля гэтага не
будзе расці пустазелле». Таксама, з
яго слоў, «абыходзяць палі з асвячо-
най вярбой. Пасля ў пэўным месцы
ўтыкаюць яе ў зямлю з той надзеяй,
што гэтым абароняць ніву сваю ад
граду». У далёкім ХІХ стагоддзі град
лічыўся сялянамі вялікай бядой,
бо вынішчаў пасевы і прыводзіў да
неўраджаю нівы.
У Беларусі дзяўчаты традыцыйна
вадзілі карагоды ў жытнім полі з
утылітарнай мэтай абароны будучага