FORUM
FORUM
Του Νίκου Χατζή*
///////
Ντόναλντ Τραμπ-Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν
Μια παράδοξη προσωπική συμπάθεια,
ο αυταρχισμός και η σύγκρουση
γεωπολιτικών συμφερόντων…
Το Σάββατο 20 Ιουλίου 2019 συμπληρώθηκαν 45 χρόνια από την
τουρκική εισβολή στην Κύπρο και τη στρατιωτική κατοχή έκτοτε του
40% του εδάφους τής Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία αποτελεί
μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ
Ερντογάν «επικαιροποίησε» τη θλιβερή για τον ελληνισμό επέτειο
εκδηλώνοντας την απαράδεκτη πρόθεσή του να επαναλάβει το
εγχείρημα, «αν αυτό χρειαστεί...», παίζοντας καλά το παιχνίδι της
τουρκικής προπαγάνδας, το οποίο αναπαράγεται καθημερινά από
τα ελληνικά ΜΜΕ (έτσι, η Άγκυρα γνωρίζει ότι η δήλωση καθενός
Τούρκου αξιωματούχου θα αναμεταδοθεί σχεδόν στιγμιαία στην Ελ-
λάδα).
Όπως σωστά επισήμαναν αρκετοί γνώστες του Κυπριακού Προ-
βλήματος για τη θλιβερή επέτειο της τουρκικής εισβολής, οι εξε-
λίξεις τού 1974 συνδέονται με την παρασκηνιακή δράση τής (τότε)
αμερικανικής διπλωματίας και των επιδιώξεών της, όπως τις αντι-
λαμβανόταν και τις υλοποιούσε ο Χένρι Κίσινγκερ.
Η ασκούμενη εξωτερική κι αμυντική πολιτική της υπερδύναμης
προσδιορίζεται, αναλύεται και υλοποιείται επί τη βάσει των συμφε-
ρόντων της που εξυπηρετούνται σε συγκεκριμένες χρονικές περιό-
δους. Το 2019 όμως δεν είναι ίδιο με το 1974 ως προς τις χώρες-
παίκτες εξυπηρέτησης των αμερικανικών συμφερόντων στην Ανα-
τολική Μεσόγειο και στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Η Τουρκία του Ερντογάν προσπαθεί να ισορροπήσει σε δύο βάρ-
κες · μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ, μέσω «S-400» και «F-35», αν
και οι κινήσεις της Άγκυρας δείχνουν ότι ο νεοσουλτάνος είχε
αναγκαστεί από καιρό να επιλέξει τη Μόσχα απέναντι στην Ου-
άσιγκτον, ενώ υφίσταται «προσωπικό συμφέρον», όπως ακού-
γεται στην αμερικανική πρωτεύουσα, για τον πρόεδρο Ντόναλντ
Τραμπ να μην τον τιμωρήσει.
Ο παράδοξος χαρακτήρας του Αμερικανού προέδρου επιβεβαιώ-
νεται κι από τις ασύμβατες προσωπικές συμπάθειες και φιλίες που
έχει στην περιοχή, καθώς κατορθώνει να συμπαθεί τόσο τον Ερντο-
γάν όσο και τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου. Ο
πρόεδρος Τραμπ φέρεται να συμπαθεί τον Ερντογάν παρά το γεγο-
νός ότι ο δεύτερος διαφοροποιείται δραστικά από την αναγνώριση
της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, που προκάλεσε τα
αιχμηρά σχόλια της Άγκυρας. Σε ρεαλιστικό επίπεδο, η Τουρκία
εξυπηρετεί πλέον τα παρεμβατικά ρωσικά συμφέροντα στην ευρύ-
τερη μεσανατολική περιοχή, ενώ το Ισραήλ (επικουρούμενο από
την Αίγυπτο, την Ελλάδα και την Κύπρο) έχει αναβαθμιστεί (από
την κυβέρνηση Τραμπ και σε αντίθεση με τη γεωπολιτική επιδίωξη
4
08/2019
της κυβέρνησης Ομπάμα) στον βασικό παίκτη εξυπηρέτησης των
αμερικανικών συμφερόντων.
Στην πορεία των εξελίξεων γίνεται προφανές ότι η συμπάθεια
του Τραμπ προς τον Ερντογάν (και ίσως προς τον Πούτιν) έχει ως
συνισταμένη τον αυταρχικό χαρακτήρα άσκησης της εξουσίας
από τον Αμερικανό πρόεδρο. Η πεποίθηση αυτή βρίσκεται στο επί-
κεντρο της κλιμακούμενης και οξείας πολιτικής σύγκρουσης του
προέδρου Τραμπ με τους Δημοκρατικούς που ελέγχουν τη Βουλή
των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ.
Πέρα από το χαρακτηριστικό της διαμόρφωσης των προσωπικών
σχέσεων μεταξύ των δύο ηγετών, η κατάσταση στην Ανατολική
Μεσόγειο υπερτονίζει τη γεωπολιτική διάσταση της απόκτησης
σύγχρονων οπλοσυστημάτων υψηλής τεχνολογίας, όπως τα αμε-
ρικανικά μαχητικά 5 ης γενιάς F-35 και οι ρωσικοί αντιαεροπορικοί
αντιβαλλιστικοί πύραυλοι S-400. Έτσι, τα τελευταία ξεπερνούν την
πραγματική επιχειρησιακή τους αξία κι ως συντελεστές γεωπο-
λιτικής δυναμικής επηρεάζουν το πλαίσιο διαμόρφωσης περι-
φερειακών και διεθνών σχέσεων, τόσο μεταξύ ηγετών όσο και
μεταξύ χωρών (ΗΠΑ, Τουρκία, Ρωσία).
Η απόκτηση των S-400 από την Τουρκία δρομολογεί ένα εσωτε-
ρικό μέτωπο πολιτικής σύγκρουσης μεταξύ του προέδρου Τραμπ
(ο οποίος δεν επιθυμεί την επιβολή κυρώσεων στην Άγκυρα)
και κορυφαίων μελών της κυβέρνησής του όπως ο υπουργός
των Εξωτερικών Μάικ Πομπέο κι ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλει-
ας Τζον Μπόλτον, που επιμένουν στην επιβολή μέτρων κατά της
Τουρκίας στο πλαίσιο του ειδικού νόμου (CAATSA), υπό τη νομική
ερμηνεία του οποίου η Τουρκία κατατάσσεται σήμερα ανάμεσα
στους εχθρούς της Αμερικής.
Τη στάση αυτή φέρονται να υποστηρίζουν και πολλοί βουλευτές
και γερουσιαστές σε μια δικομματική προσέγγιση μεταξύ Ρεπου-
μπλικάνων και Δημοκρατικών, οι οποίοι εμφανίζονται αποφασι-
σμένοι να επιβάλουν στον πρόεδρο Τραμπ την εφαρμογή των κυ-
ρώσεων, περιορίζοντας δραστικά την προσωπική τάση που έχει ο
ίδιος προς ένα αυταρχικό προφίλ διακυβέρνησης. Ρεπουμπλικά-
νοι και Δημοκρατικοί εμφανίζονται αποφασισμένοι να περάσουν
τις κυρώσεις απέναντι στην Τουρκία που συμμάχησε με τη Ρωσία,
ώστε να δοθεί ένα σκληρό μάθημα σε όποιον σύμμαχο διανοηθεί
στο μέλλον να εγκαταλείψει την Αμερική, πολύ δε περισσότερο
όταν φεύγοντας από την «αγκαλιά» της Ουάσιγκτον αυτός κοιτάζει
προς τη Μόσχα με υποσχέσεις διαρκούς και στρατηγικής συνεργα-
σίας. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για τον Αμερικανό πρόε-
δρο, αν σκεφτεί κανείς ότι εδραιώνεται πρωτοφανής πολιτική πό-
λωση μεταξύ των δύο κομμάτων για τον προεκλογικό αγώνα των
προεδρικών εκλογών του 2020. Η εφημερίδα Wall Street Journal
ανέφερε σε δημοσίευμά της ότι ο πρόεδρος Τραμπ είχε προγραμ-
ματίσει την τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου μια συνάντηση με
γερουσιαστές στον Λευκό Οίκο και κεντρικό θέμα της την εφαρμο-
γή των κυρώσεων κατά της Τουρκίας. Δεδομένου ότι η Γερουσία
βρίσκεται υπό τον κοινοβουλευτικό έλεγχο των Ρεπουμπλικάνων,
η συνάντηση αυτή κατέδειξε τον βαθμό των εσωκομματικών πιέ-
σεων που δεχόταν ο Λευκός Οίκος προς την κατεύθυνση της επι-