ñ » Ý Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÁ μ ³ Å ³ ÝáõÙ » Ý » ñÏáõ Ù ³ ëÇ` È » éÝ ³ ÛÇÝ Ô ³ - ñ ³ μ ³ Õ ( ÈÔÐ ï ³ ñ ³ ÍùÁ ) ¨ ¸ ³ ßï ³ ÛÇÝ Ô ³ ñ ³ μ ³ Õ ( ÈÔÐ-Çó ³ ñ¨ » Éù ÁÝÏ ³ Í ØáõÕ ³ ÝÇ ¹³ ßïÁ )£ È ³ ÛÝ ÇÙ ³ ëïáí « Ô ³ ñ ³ - μ ³ ÕÝ ÁÝ ¹· ñÏáõÙ ¿ öáùñ ÎáíÏ ³ ëÇ É » éÝ ³ ßÕà ³ ÛÇó Ó · íáÕ ï ³ ñ ³ ÍùÁ « áñÁ Ñ ³ ëÝáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠Îáõñ ¨ ² ñ ³ ùë ·» ï » ñÇ ÙÇ- ³ Ë ³ éÝÙ ³ Ý í ³ ÛñÇÝ Ùáï · ïÝíáÕ Ñ ³ ñà ³ í ³ Ûñ » ñÁ £ ä ³ ñëÏ ³ Ï ³ Ý ê » ýÛ ³ ÝÝ » ñÇ ³ ñù ³ Û ³ ïáÑÙÇ Å ³ Ù ³ Ý ³ Ï ( 1502-1722 Ãà ©) ³ é ³ ç ³ ó ³ í Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÇ Ïáõë ³ Ï ³ ÉáõÃÛáõ- ÝÁ « áñÇ É » éÝ ³ ÛÇÝ Ù ³ ëÁ ¹» é¨ë Ñ ³ Û Ï ³ é ³ í ³ ñÇãÝ » ñÇ Ó » é- ùáõÙ ¿ ñ « ÇëÏ Ý ³ Ë ³ É » éÝ ³ ÛÇÝ ¨ Ñ ³ ñà ³ í ³ Ûñ ³ ÛÇÝ ï ³ ñ ³ Íù- Ý » ñÁ` Ù ³ ÑÙ »¹³ Ï ³ Ý Ë ³ Ý » ñÇ £ ØáÝÕáÉ ³ Ï ³ Ý ³ ñß ³ í ³ ÝùÝ » - ñÇó Ñ » ïá ª 18-ñ ¹ ¹³ ñÇ Ï » ë » ñÇó « ëÏëíáõÙ ¿ ÃÛáõñù ³ Ï ³ Ý ùáãíáñ ó » Õ ³ ËÙμ » ñÇ Ý » ñà ³÷³ ÝóáõÙÁ ² ñó ³ ËÇ ÑÛáõëÇë ³ - ÛÇÝ ßñç ³ ÝÝ » ñÁ « ÇÝãÁ ï » Õ ³ μÝÇÏ Ñ ³ Û » ñÇ Ñ » ï Ñ ³ Ý ·» óÝáõÙ ¿ ÁÝ ¹ Ñ ³ ñáõÙÝ » ñÇ : ÂÛáõñù ³ Ï ³ Ý ùáãíáñ ó » Õ ³ ËÙμ » ñÁ ÑÇÙ- Ý ³ íáñíáõÙ » Ý ¸ ³ ßï ³ ÛÇÝ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕáõÙ £ ² ñ ¹ ÛáõÝùáõÙ ª Ô ³ - ñ ³ μ ³ ÕÇ ¹³ ßï ³ í ³ Ûñ ³ ÛÇÝ Ù ³ ëÇ μÝ ³ ÏãáõÃÛáõÝÝ ³ ëïÇ ×³ - Ý ³ μ ³ ñ ëÏë » ó ÃÛáõñù ³ óí » É ¨ ÇëÉ ³ Ù ³ óí » É £
² Û ¹ Å ³ Ù ³ Ý ³ Ï È » éÝ ³ ÛÇÝ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕáõÙ ¹» é¨ë ïÇñ ³ å » - ïáÕ Ê ³ ã » ÝÇ Ñ ³ ÛÏ ³ Ï ³ Ý ÇßË ³ ÝáõÃÛáõÝÁ 17-ñ ¹ ¹³ ñ ³ ëϽμÇÝ μ ³ Å ³ Ýí » ó Ê ³ ã » ÝÇ « ¸Ç½ ³ ÏÇ « ì ³ ñ ³ Ý ¹³ ÛÇ « æñ ³ μ » ñ ¹ Ç ¨ ¶ ÛáõÉÇëï ³ ÝÇ Ñ ³ ÛÏ ³ Ï ³ Ý ÑÇÝ · ÇßË ³ ÝáõÃÛáõÝÝ » ñÇ ( Ê ³ Ù- ë ³ ÛÇ Ù » ÉÇùáõÃÛáõÝÝ » ñ )« áñáÝó ïÇñáõÛÃÝ » ñÁ ï ³ ñ ³ ÍíáõÙ ¿ ÇÝ ¶³ ÝÓ ³ ÏÇ ·³ í ³ éÇ ë ³ ÑÙ ³ ÝÝ » ñÇó ÙÇÝ㨠² ñ ³ ùëÇ ³÷» ñÁ £ 18-ñ ¹ ¹³ ñÇ ³ í ³ ñïÇÝ Çñ » Ýó Í ³ ÕÏÙ ³ Ý ¨ ѽáñáõ- ÃÛ ³ Ý ·³·³ ÃÇÝ Ñ ³ ë ³ Í ³ Û ¹ ÇßË ³ ÝáõÃÛáõÝÝ » ñÁ Ï ³ é ³ - í ³ ñíáõÙ ¿ ÇÝ ë »÷³ Ï ³ Ý ÇßË ³ ÝÝ » ñÇ ÏáÕÙÇó » õ · áÛ ³ ï¨ » ó ÙÇÝ㨠1827 Ãí ³ Ï ³ ÝÁ £ ² ÛëåÇëáí « Ë ³ Ùë ³ ÛÇ Ù » ÉÇùáõÃÛáõÝ- Ý » ñÁ ³ ÝÏ ³ ËáõÃÛáõÝÁ Ïáñóñ ³ Í Ñ ³ ÛÏ ³ Ï ³ Ý ³ ½ ·³ ÛÇÝ å » - ï ³ Ï ³ ÝáõÃÛ ³ Ý í » ñçÇÝ ûç ³ ËÝ » ñÝ ¿ ÇÝ £
1736 à © ä ³ ñëÏ ³ ëï ³ ÝáõÙ ÇßË ³ ÝáõÃÛ ³ Ý » Ï ³ Í Ü ³¹ Çñ ß ³ ÑÁ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÇ Ïáõë ³ Ï ³ ÉáõÃÛáõÝÇó ³ é ³ ÝÓÝ ³ óñ » ó Ô ³ - ñ ³ μ ³ ÕÇ ÑÇÝ · Ù » ÉÇùáõÃÛáõÝÝ » ñÇ ÑáÕ » ñÁ ¨ ³ ÝÙÇç ³ Ï ³ Ýáñ » Ý » Ýà ³ ñÏ » óñ » ó Çñ » Ý £ 1747 à © ¸ ³ ßï ³ ÛÇÝ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕáõÙ Ó¨ ³ íáñí » ó Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÇ Ë ³ ÝáõÃÛáõÝÁ « áñÝ ³ ÙμáÕç å ³ ï- ÙáõÃÛ ³ Ý Ù » ç ³ é ³ çÇÝ ³ Ý ·³ Ù Ï ³ ñáÕ ³ ó ³ í ÇßË ³ ÝáõÃÛáõÝ μ ³ Ý » óÝ » É Ñ ³ Û ³ μÝ ³ Ï È » éÝ ³ ÛÇÝ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÇ íñ ³£ 1804- 1813 Ãà © éáõë-å ³ ñëÏ ³ Ï ³ Ý å ³ ï » ñ ³ ½ÙÇ ³ í ³ ñïÇÝ « Ñ ³ - Ù ³ Ó ³ ÛÝ 1813 à © ¶ ÛáõÉÇëï ³ ÝÇ Ñ ³ ßïáõÃÛ ³ Ý å ³ ÛÙ ³ Ý ³· ñÇ « ² ñó ³ Ë-Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÁ å ³ ñëÏ ³ Ï ³ Ý ïÇñ ³ å » ïáõÃÛáõÝÇó ³ Ýó ³ í ò ³ ñ ³ Ï ³ Ý èáõë ³ ëï ³ ÝÇ ïÇñ ³ å » ïáõÃÛ ³ Ý ï ³ Ï :
1917 à © ÷» ïñí ³ ñÛ ³ Ý μáõñÅáõ ³ - ¹» ÙáÏñ ³ ï ³ Ï ³ Ý Ñ » - Õ ³÷ áËáõÃÛ ³ Ý Ñ ³ Õà ³ Ý ³ ÏÁ Ëáñï ³ Ï » ó èáÙ ³ ÝáíÝ » ñÇ ÙÇ ³ å » ïáõÃÛáõÝÁ ª Ýå ³ ï ³ Ï áõÝ » Ý ³ Éáí » ñÏñáõÙ Ñ ³ ëï ³ - ï » É ÅáÕáíñ ¹³ í ³ ñ ³ Ï ³ Ý Ñ ³ Ýñ ³ å » ïáõÃÛáõÝ : Ä ³ Ù ³ Ý ³ - Ï ³ íáñ Ï ³ é ³ í ³ ñáõÃÛáõÝÁ 1917 à © Ù ³ ñïÇ 9-ÇÝ ëï » ÕÍ » ó ² Ý ¹ ñÏáíÏ ³ ëÛ ³ Ý Ñ ³ ïáõÏ ÏáÙÇï »« áñÇ Ï ³ ñ ·³¹ ñáõÃÛ ³ Ùμ ëï » ÕÍí » óÇÝ ·³ í ³ é ³ ÛÇÝ « ù ³ Õ ³ ù ³ ÛÇÝ ¨ · ÛáõÕ ³ Ï ³ Ý · áñ- Í ³¹ Çñ ÏáÙÇï » Ý » ñ £ º ñÏñ ³ Ù ³ ëÁ Õ » Ï ³ í ³ ñ » Éáõ Ñ ³ Ù ³ ñ Ù ³ ñïÇ 13-ÇÝ Ï ³ ÕÙ ³ Ï » ñåí » ó 40 Ñá · áõó μ ³ ÕÏ ³ ó ³ Í Ô ³ - ñ ³ μ ³ ÕÇ · áñÍ » ñÇ ÏáÙÇï »£
Ä ³ Ù ³ Ý ³ Ï ³ íáñ Ï ³ é ³ í ³ ñáõÃÛáõÝÁ ² ñó ³ ËÁ « ¶³ ÝÓ ³ ÏÁ « ² Ë ³ Éù ³ É ³ ùÁ ¨ Þ ³ ñáõñ-Ü ³ ËÇç¨ ³ ÝÁ ׳ Ý ³ ã » ó áñå » ë Ñ ³ ÛÏ ³ Ï ³ Ý ï ³ ñ ³ ÍùÝ » ñ £ ² Ûë Ñ ³ Ý ·³ Ù ³ ÝùÁ « ÇÝãå » ë Ý ³ ¨ Ù ³ ÑÙ »¹³ Ï ³ ÝÝ » ñÇ ÏñáÝ ³ Ï ³ Ý ³ ÝÑ ³ Ý ¹ áõñÅáÕ ³ Ï ³ Ýáõ- ÃÛáõÝÝ ³ é ³ í » É Ëáñ ³ óñÇÝ ³ Ýíëï ³ ÑáõÃÛáõÝÁ Ñ ³ Û » ñÇ ¨ Ãáõñù- ³ ½ » ñÇÝ » ñÇ ÙÇç¨ £ ² ñ ¹ ÛáõÝùáõÙ ª Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÇ · áñÍ ³ - ¹ Çñ ÏáÙÇï » Ý Ï ³ ½Ù ³ ÉáõÍí » ó £ Ð ³ Û » ñÝ Çñ » Ýó Ý » ñùÇÝ ÏÛ ³ Ý- ùÁ í ³ ñ » Éáõ Ñ ³ Ù ³ ñ ëï » ÕÍ » óÇÝ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÇ ² ½ ·³ ÛÇÝ μÛáõñá « ÇëÏ Ãáõñù » ñÁ ª ² ½ ·³ ÛÇÝ ÏáÙÇï »£
Ê ³ Ùë ³ ÛÇ Ù » ÉÇùáõÃÛáõÝÝ » ñÁ
1917 à © ÐáÏï » Ùμ » ñÛ ³ Ý μáÉߨÇÏÛ ³ Ý Ñ » Õ ³ ßñçáõÙÇó Ñ » - ïá ù ³ Õ ³ ù ³ Ï ³ Ý Ï ³ óáõÃÛáõÝÝ ² ÛëñÏáíÏ ³ ëáõÙ ÷ áËí » ó £ º ñÏñ ³ Ù ³ ëÝ ³ Ýç ³ ïí » ó èáõë ³ Ï ³ Ý Ï ³ ÛëñáõÃÛáõÝÇó £ Æß- Ë ³ ÝáõÃÛáõÝÝ ³ Ýó ³ í Ñ ³ Û » ñÇ « íñ ³ óÇÝ » ñÇ ¨ Ãáõñù- ³ ½ » ñÇ- Ý » ñÇ Ý » ñÏ ³ Û ³ óáõóÇãÝ » ñÇó Ï ³ ½Ùí ³ Í ² Ý ¹ ñÏáíÏ ³ ëÛ ³ Ý ë » ÛÙÇÝ £ ² Û ¹ Ë ³ Ëáõï ÙÇáõÃÛáõÝÁ ßáõïáí ÷ Éáõ½í » ó £ 1918 à © Ù ³ ÛÇëÇ í » ñçÇÝ « ³ Ûëå » ë Ïáãí ³ Í « ÙÇ ³ óÛ ³ É Ï ³ é ³ í ³ ñáõ- ÃÛáõÝÁ ÉáõÍ ³ ñí » ó « ¨ Ýñ ³ » ñ » ù ³ é ³ ÝÓÇÝ Ù ³ ë » ñÇó · áÛ ³ - ó ³ Ý Ï ³ é ³ í ³ ñáõÃÛáõÝÝ » ñ £ 1918 à © Ù ³ ÛÇëÇ 27-ÇÝ § Øáõë ³ - í ³ à ¦ Ïáõë ³ ÏóáõÃÛáõÝÁ ´³ ùíÇ ¨ º Éǽ ³ í » ïåáÉÇ Ý ³ ËÏÇÝ Ý ³ Ñ ³ Ý · Ý » ñÁ Ñéã ³ Ï » ó ³¹ ñμ » ç ³ Ý ³ Ï ³ Ý ¨ ³ é ³ çÇÝ ³ Ý- ·³ Ù Ñ ³ í ³ ÏÝ » ó å ³ ïÙ ³ Ï ³ Ý Ð ³ Û ³ ëï ³ ÝÇ μ ³ ÕÏ ³ óáõóÇã Ù ³ ë Ñ ³ Ý ¹ Çë ³ óáÕ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÇÝ áõ ¼ ³ Ý ·» ½áõñÇÝ £ ö ³ ëïáñ » Ý , ³ ßË ³ ñÑÇ ù ³ ñï » ½Ç íñ ³ · ÍíáõÙ ¿ ñ ÙÇ Ýáñ » ÉáõÏ « å ³ ïÙ ³ Ï ³ ÝáõÃÛáõÝÇó áõ ¿ ÃÝÇÏ ³ Ï ³ Ý å ³ ïÏ ³ Ý » - ÉáõÃÛ ³ Ý ëϽμáõÝùÝ » ñÇó ÑÇÙÝ ³ ½áõñÏ Ãáõñù-à ³ à ³ ñ ³ Ï ³ Ý å » ïáõÃÛáõÝ £ ² ÛÝ ëï » ÕÍí » ó å ³ ÝÃáõñùÇëï ³ Ï ³ Ý áõ Ù » Í ï » ñáõÃÛáõÝÝ » ñÇ ß ³ Ñ ³ ÝÏ ³ ï Íñ ³· ñ » ñÇ Çñ ³· áñÍÙ ³ Ý ¨ Ñ ³ ÛÏ ³ Ï ³ Ý Ñ ³ ñóÇ í » ñçÝ ³ Ï ³ Ý ÏáñÍ ³ ÝÙ ³ Ý Ñ ³ Ù ³ ñ £ 19-20- ñ ¹ ¹¹© ³ ñó ³ ËóÇ Ýß ³ Ý ³ íáñ Ùï ³ íáñ ³ Ï ³ ÝÝ » ñÇó ØÇñ½ ³ î » ñ-ê ³ ñ · ëÛ ³ ÝÁ ( ØÇïë ³ ñ ) Çñ § ä ³ ïÙ ³ Ï ³ Ý ÑÇß ³ ï ³ Ï ³ - ñ ³ Ý ¦ -áõÙ · ñáõÙ ¿© § ØÇ Õ ³ ñ ³ μ ³ ÕóÇ Í » ñ Ñ ³ Û ²¹ ñμ » ç ³ ÝÇ å » ïáõÃÛ ³ Ý ³ é ³ ç ·³ Éáõ Ù ³ ëÇÝ ³ ë » É ¿© § úëÙ ³ ÝóÇÝ ¨ ³ Ý · ÉÇ ³ óÇÝ ùáÝÃÇ » Ï ³ Ý ¨ óÏÝ » óÇÝ ²¹ ñμ » ç ³ ÝÇ å » ïáõ- ÃÛáõÝÁ ¦: Ð » ï ³·³ ÛáõÙ « ¾Ýí » ñ ÷³ ß ³ ÛÇ » Õμáñ ª ÜáõñÇ ÷³ ß ³ - ÛÇ ËáñÑñ ¹ áí ³ Ûë Ýáñ ³ ÃáõË Ù ³ ÑÙ »¹³ Ï ³ Ý å » ïáõÃÛáõÝÝ ³ Ýí ³ Ýí » ó ²¹ ñμ » ç ³ Ý ( Azerbaycan )ª Çñ ³ Ý ³ Ï ³ Ý ² ïñå ³ - ï ³ Ï ³ ÝÇÝ Ñ ³ í ³ ÏÝ » Éáõ Ñ » é ³ ÝÏ ³ ñáí £
²¹ ñμ » ç ³ ÝÇ Ñ » ï úëÙ ³ ÝÛ ³ Ý Ï ³ ÛëñáõÃÛ ³ Ý ¨ ÂÇýÉÇëÇ Ð ³ Ûáó ² ½ ·³ ÛÇÝ ËáñÑñ ¹ Ç ÙÇç¨ 1918 à © ÑáõÝÇëÇ 4-ÇÝ ´³ - ÃáõÙáõÙ ÏÝùí ³ Í Ñ ³ ßïáõÃÛ ³ Ùμ áõ Ãáõñù ³ Ï ³ Ý Ï ³ é ³ í ³ - ñáõÃÛ ³ Ý Ï ³ Ùùáí í » ñçÇÝë ïÇñ ³ ó ³ í » ñμ » ÙÝÇ èáõë ³ ëï ³ - ÝÇ Ï ³ ÛëñáõÃÛ ³ Ý ÏáÕÙÇó ë ³ ÑÙ ³ Ýí ³ Í í » ñáÑÇßÛ ³ É Ý ³ - Ñ ³ Ý · Ý » ñÇÝ £ ² Û ¹ åÇëáí « ¸ ³ ßï ³ ÛÇÝ Ô ³ ñ ³ μ ³ ÕÁ Ùïóí » ó Ýáñ ³ Ñ ³ Ûï ²¹ ñμ » ç ³ ÝÇ ÄáÕáíñ ¹³ í ³ ñ ³ Ï ³ Ý Ð ³ Ýñ ³ å » - ïáõÃÛ ³ Ý Ï ³ ½ÙÇ Ù » ç £ ØÇ ³ Å ³ Ù ³ Ý ³ Ï ³ ÝËáõë ³÷» ÉÇ ¿ ñ
ÂÆì 26 ( 1448 ) 7 - 13 ê º äî º Ø ´º ðÆ 2022
9