่ ่ ่ ้
คติความเชือเรื่องทิศและที่ตัง
1
ในการสร้างบ้านทรงไทย
การปลูกเรือนไทยในสมัยก่อน มีคติความเชื่อกันว่าถ้า ปลูกเรือน ‘ ขวางตะวัน ’ หรือหันเรือนไปทางทิศตะวันออก หรือทิศตะวันตกนั้นจะไม่เป็นมงคล ผู้อยู่อาศัยจะไม่มีความ สุขและเป็นสาเหตุให้เสียดวงตา เนื่องจากไปขวางหน้าดวง อาทิตย์ ถ้าจะให้เป็นมงคลควรปลูกเรือนให้ ‘ ตามตะวัน ’ คือ การหันเรือนไปทางทิศเหนือหรือทิศใต้ จึงจะเป็นผลดีและ อยู่เย็นเป็นสุข แต่ถ้าเนื้อที่บ้านคับแคบ หรือมีเหตุที่ทำาให้ไม่ สามารถปลูกเรือนหันข้างไปตามดวงตะวันได้ ก็ต้องแก้ด้วย วิธีการปลูกเรือนให้เฉียงตะวัน หรืออย่าหันด้านข้างเรือนให้ ตรงดวงอาทิตย์
ข้อห้ามหรือความเชื่อที่ไม่ให้ปลูกเรือนขวางตะวันนั้น สืบเนื่องมาจากในสมัยโบราณ คนสมัยก่อนไม่ว่าจะเป็น ชาติหรือศาสนาใดจะเชื่อกันว่าทิศตะวันตกเป็นทิศที่ไม่ดี เนื่องจากเป็นทิศที่ดวงอาทิตย์ตกหรือลับไป เท่ากับเป็นเส้น ทางสู่ความตาย เหตุนี้ในทางความเชื่อของไทยจึงถือว่าทิศ ตะวันตกเป็นทิศของคนตาย ถ้าจะวางศพประกอบพิธีตาม ศาสนา หรือทำาการฝังและเผาศพนั้นก็จะต้องหันหัวไปทาง ทิศตะวันตกเสมอ เพราะฉะนั้นการนอนของคนที่ยังมีชีวิต อยู่จึงถือเป็นคติสืบเนื่องกันมาว่า ไม่ให้นอนหันหัวไปทาง ตะวันตก เพราะเป็นทิศของคนตาย รวมถึงความเชื่อที่ว่าไม่ ให้ใครเหยียบหรือข้ามหัวของคนนอน เช่น พ่อแม่นอนอยู่ ลูกเพิ่งกลับมาเข้านอนทีหลังก็จะต้องเดินข้ามหัวผู้ใหญ่ จึง ถือเป็นสิ่งที่ไม่ควรให้เกิดขึ้นเช่นกัน ซึ่งในปัจจุบัน เป็นยุคที่ มีเตียงนอนแล้ว จึงจะเห็นได้ว่ามักไม่มีคนเดินข้ามฝั่งทางหัว เตียงแล้ว
ส่วนในกรณีที่จะหันหัวนอนไปทางทิศเหนือหรือ ทิศใต้ตามแนวยาวของห้องเรือนนั้น คนส่วนใหญ่เชื่อกันว่า เป็นการนอนขวางขื่อ โดยมีความเชื่อว่าผีมักจะห้อยหัวลงมา เหยียบอกคนนอนได้อย่างง่ายขึ้น ส่งผลให้ถูกผีอำาบ่อยๆ ซึ่ง เรื่องของคติถือผีนี้สืบต่อกันมาตั้งแต่ในสมัยบรรพบุรุษ แต่ เมื่อพิจารณาถึงเหตุผลแล้วจะพบว่าการนอนตามแนวยาว ของห้องนั้นทำาให้ไม่สามารถนอนเรียงกันได้หลายคน อีกทั้ง จะต้องเอาหัวหรือเท้ายันกัน
ดังนั้นปัจจุบันจึงนิยมนอนเอาหัวไปทางเหนือและ ทางตะวันออก ความหมายในคำาว่าออกและเหนือถือเป็น เคล็ดที่ดี คนส่วนมากยังคงยึดติดและกลัวเกี่ยวกับเรื่องความ หมายของสิ่งลี้ลับ แต่ในกรณีที่มีเรื่องติดขัดหรือจำาเป็นจริงๆ การปลูกเรือนแบบโบราณอาจปลูกขวางตะวัน หรือหันด้าน ข้างระเบียงไปทางทิศตะวันออกหรือทิศตะวันตกก็ได้ แต่ก็ จะไม่ได้รับลมตามฤดูกาล
นอกจากนั้นการปลูกเรือนหันข้างไปทางทิศตะวัน ตก จะส่งผลให้ระเบียงเรือนถูกแดดในตอนบ่าย ซึ่งมีความ ร้อนมากกว่าแดดในตอนเช้า ทำาให้ผู้อยู่อาศัยไม่สามารถนั่ง เล่น อีกทั้งแดดที่ส่องลงมานั้นทำาให้ไม่สามารถรับแขกได้ อย่างสะดวก ซึ่งถ้าให้เปลี่ยนที่ไปรับแขกบริเวณใต้ถุนเรือนก็ จะไม่เหมาะสม ดังนั้นผู้คนจึงไม่ค่อยนิยมปลูกเรือนหันหน้า ไปทางทิศตะวันตกกัน ยกเว้นจะเป็นเรื่องจำาเป็นที่สุด ซึ่งใน สมัยโบราณมักไม่ค่อยมี