Zarif Mustafa Paşa Yalısı
Karadeniz’in hırçın sularının Marmara ile buluştuğu noktada; Beykoz’da bulunan yalı Boğaz’ın en eski ikinci yalısıdır. Amcazade Yalısı olduğu bilinen
ilk yalıyla aşağı yukarı aynı dönemde inşa edilmiştir. İlk sahibi Berberbaşı
Mustafa Ağazade olsa da günümüzdeki adı, 1848 yılında satın alan Zarif Mustafa Paşa’dan gelmektedir. Mimarisi özgündür ve bu özellik onu
ötekilerden bir adım öne geçirir. Yalı odalarının birinden denize girilebilir.
Bu sayede kadınlar denizde yüzebilir. Mimari özelliğinin yanı sıra tarihin
önemli bir noktasında da kendine yer bulmuştur. Zarif Mustafa Paşa’nın
torunu Mustafa Esad Bey tarafından 1. Dünya Savaşı sırasında silah ve
mühimmat sevkiyatı için kullanılmıştır.
İnşa edildiği ilk yıllarda, bugünün yaklaşık 3 katı büyüklüğünde olan bu
yalı, geçirdiği talihsiz olaylarla zamanla küçülmüştür. Harem bölümünün bir kısmı 1919’da yıktırılmış, 1971’de çarpan gemiyle tamamen
tarihe karışmıştır. Bunun yanında; 1962’de yol açma çalışmaları sırasında selamlık bölümünün bir kısmı yıkılmış, 1974’te restore edilmiştir.
1990’da yalının güney odasına Şehir Hatları Vapuru çarpmıştır. Günümüzde
sadece selamlık bölümü kalan yalının şimdiki sahibi Demet Sabancı’dır.
Kıbrıslı Yalısı
İmparatoriçe Eugenie’den General Von Den Goltz Paşa’ya, Abdülhak Hamit’ten
Yahya Kemal’e kadar pek çok ünlünün konuk olduğu Kıbrıslı Yalısı, sahip olduğu 64 metrelik deniz cephesiyle Kandilli’den boğazı seyretmenin en güzel
halidir. Bu özelliğiyle en uzun sahile sahip yalı unvanını almıştır.
Yalıların genel bir kaderi de; onlara sahip olan ailelerin sürekli değişiyor olması. İlk sahibi Mehmet İzzettin Paşa olan Kıbrıslı Yalısı, 1840’larda devlet yönetiminde üst düzey görevlerde bulunmuş,
Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa tarafından satın alınır ve uzun yıllar bu
ailenin mülkiyetinde kalır. 200 yıllık bir tarihe sahip bu yapının son
yıllarda bazı bölümleri satılmış olsa da yalının orta bölümünde hala
Kıbrıslı Paşa’nın mirasçıları ikamet etmektedir.
Said Halim Paşa Yalısı
Nam-ı diğer Aslanlı Yalı. Adını, girişinde bulunan aslan heykellerinden alır. Dışarıdan sade bir görünüşe sahip olsa da
ağır süslemeleriyle meşhur bir yapıdır.
Yaşam öyküsü tarih derslerini anımsatır insana. Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın torunu Said Halim Paşa’nın ikamet ettiği bu yalıda 1915 Türk-Alman ittifakı imzalanmış, 1. Dünya Savaşı’na girişin kararı verilmiştir. Said
Halim Paşa, yalının bir odasını çalışma odası olarak belirlemiş ve devlet kararlarını burada almıştır. Said Halim
Paşa’dan sonra birçok kez el değiştiren yalı, kumarhane
olarak bile işletilmiş, sahiline restoran ve plaj dahi yapılmıştır. 1995’te
geçirdiği yangından sonra devlet bu tarihi mirasa sahip çıkmış, restore etmiştir. Günümüzde ise eğlencelerin düzenlendiği bir mekan olarak varlığını sürdürüyor.
KÜLTÜR-SANAT 47