Evrenselleştirme Çabaları
Teknoloji, iletişim ve ticaret küreselleşip hız kazanırken;
ülkeler arası takvim kullanım farklılıklarını giderme yönünde bir çaba görülmeye başlandı. Kendi ülkemiz örneğinde, takvimimizin batıyla uyumlu hale getirilişinin
hikayesini hepimiz biliyoruz: 1925 yılında alınan kararla
1926’da saatlerimiz 24 eşit saate bölündü ve Gregoryen
(Miladi) takvime geçtik.
Bugün dünya üzerinde Miladi takvimi kullanmayan çok az
sayıda ülke var. Bunlar; Suudi Arabistan (Hicri Takvim), Etiyopya (Etiyopya Takvimi), İran ve Afganistan (Farsi takvim).
Bazı ülkeler çift takvim kullanırken (yerel ve Miladi), bazıları
da Miladi takvimin biraz değiştirilmiş versiyonlarını kullanmaktalar: Tayvan, Tayland, Kuzey Kore ve Japonya gibi.
Ancak bu neredeyse evrensellik aşamasına geçilmeden
önce, bu doğrultuda bazı farklı girişimde bulunulduğunu
görüyoruz. Bunun yanı sıra, bugünkü evrensel sistemden
memnun olmayan ve ona alternatifler getirmek isteyen
çalışmalar da mevcut. Sorunlu bir ifade olmakla birlikte,
bu girişimlere “yapay takvimler” denilebilir, şimdilik. Diğer
takvimler doğada bulunan varlıklar olduğundan değil elbette, ancak bir kültür dahilinde anonim olarak üretilmiş
değil, mucidi / yapıcısı belli takvimler olduklarından...
Pozitivist Takvim: Sosyolojinin kurucu babalarından sayılan Auguste Comte, 1849 yılında kendi geliştirdiği “pozitivist takvim”i takdim etti. Bu takvim ile amaç, Gregoryen
takvimi dini unsurlarından ayıklamak ve hümanist değerleri yüceltmekti. 28 günlük 13 aydan oluşan ve yılı 365’e
tamamlamak için hiçbir aya ait olmayan ek bir “ölüleri
anma günü” eklenen takvimin kendine seçtiği başlangıç
yılı, Fransız Devrimi’nin gerçekleştiği 1789’du. Yani takvim,
1 Ocak 1789 tarihini sıfır noktası ilan etmişti. Dört yılda bir
söz konusu olan “artık gün” ise “kutsal kadınlara” dair bir
anma günü olacaktı. Günlerin, haftaların ve ayların adları,
insanlık tarihine hizmet etmiş adamların yanı sıra, “düşman”ların da isimlerinden oluşuyordu. Bu düşmanların
isimleri -kendisine göre bu isimlerin başında Napolyon
geliyordu- kendilerine lanet okumak için hafızada canlı
tutulmalıydı. Toplam 558 erkek, 0 kadın isminden oluşan
bu pek eril takvime göre ayların isimleri sırasıyla şöyleydi: Musa, Homeros, Aristoteles, Arşimed, Sezar, Aziz Paul,
Şarlman, Dante, Gutenberg, Shakespeare, Descartes, Frederick, Bichat. Takvim yaygın bir kabul görmedi.
Holocene Takvim: Biliminsanı Cesare Emiliani tarafından
1993 yılında teklif edilen bu takvim, bugün kullandığımız
Gregoryen takviminin başlangıç noktasını problematize
eder. Emiliani’ye göre artık tüm insanlığın kullandığı bu
takvim daha ortak, evrensel bir değeri başlangıç noktası
almalıdır. Bu da tüm insanlığı etkilemiş olan Neolitik Devrim olmalıdır. Bu takvim, bu noktadan hareketle, bugün
kullandığımız rakamlara 10.000 yıl eklememizi önerir. Yani
2014 yılı basitçe 12.014 yılı olacaktır. Bu takvime geçişte
kafa karışıklığı yaratmayacağı gibi, insanlık tarihini açıklamamızı da (M.Ö. - M.S.’yi kullanımda çok daha gerilere
iterek) kolaylaştıracaktır.
Darian Takvimi: 1985 yılında uzay mühendisi ve siyaset
bilimcisi olan Thomas Gangale tarafından, ileride Mars’a
yerleşebilecek insan kolonilerinin zamanı ölçme ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirildi. Mars’ın dünyadan 39
dakika 35.244 saniye daha uzun olan gününü (bu güne sol
adını veriyor) baz alan takvimde, 24 ay bulunuyor. Yılın her
çeyreğinde ilk 5 ay 28 günden, 6. ay ise 27 günden oluşuyor.
Mars’ın da, tıpkı dünyamız gibi bir eksen eğikliği olduğundan, yıla başlangıç günü olarak Mars’ın kuzeyinde baharın
başlangıcı sayılan ekinoksu tayin ediyor. Gangale, takvime
başlangıç yılı olarak Gregoryen takvimiyle 1975 yılını seçiyor; bu, Amerikalılar’ın “Viking Programı” ile Mars’a ilk kez
araç indirmeyi başardığı yıl. Ancak daha önce Sovyetler’in
1971’de gerçekleştirdiği Mars inişini göz ardı ediyor.
Günümüz Türkiyesi’nde kullandığımız ay adları, bu topraklar üzerinde hayat sürmüş pek
çok kültürün izlerini taşımakta. Ayların isimleri,
Anadolu’da var olmuş farklı kültürlerden bir potpuri sunuyor adeta:
Ocak
: Türkçe
(1945’e kadar: Kanunusani olarak kullanılıyordu.)
Şubat
: Süryanice
Mart
: Latince
Nisan
: Süryanice
Mayıs
: Latince
Haziran : Süryanice
Temmuz : Arapça / Süryanice
Ağustos : Latince
Eylül
: Süryanice
Ekim
: Türkçe (1945’e kadar: Teşrinievvel)
Kasım : Arapça (1945’e kadar: Teşrinisani)
Aralık : Türkçe (1945’e kadar: Kanunuevvel)
YAŞAM
6