Tajemnice propolisu Kompendium wiedzy o propolisie | Page 10

T A J E M N I C E
P R O P O L I S U
Jak powstaje propolis?
Źródłem propolisu jest materiał roślinny: smoliste i balsamiczne substancje z pączków różnych
gatunków drzew i krzewów oraz żywice brzozy, kasztanowca, sosny, świerku, jodły, wierzby, osiki, topoli
i roślin zielnych (Kałużny 1992). W naszej strefie klimatycznej pszczoły zbierają propolis przede wszystkim
z pączków liściowych topoli czarnej (Kędzia 2008).
Ciekawostką jest, że pochodzenie propolisu przez stulecia wzbudzało wiele kontrowersji – niektórzy
badacze uważali, że jest to produkt w pełni pochodzenia roślinnego, inni twierdzili zaś, że jest to produkt
i roślinny, i zwierzęcy. Pierwsze teorie na ten temat sięgają jeszcze starożytności. Zdaniem Pliniusza
Starszego, autora Historii naturalnej, propolis „powstaje z lepkiej, aromatycznej wydzieliny młodych
pączków wierzby, topoli i kasztanowca”. W podobnym tonie wyrażał się grecki lekarz Pedanios
Dioskurydes, według którego propolis pozyskuje się z aromatycznej żywicy styrakowca lekarskiego,
rośliny stosowanej niegdyś w lecznictwie i wyrobie kadzideł. Obaj badacze zgadzali się co do tego, że
źródła propolisu znajdują się w przyrodzie, a pszczoły zajmują się tylko jego zbieraniem. Na początku
XX w. pojawiła się jednak teoria Küstenmachera, zakładająca zwierzęce pochodzenie propolisu. Hipoteza
ta szybko doczekała się przeciwników, a przez kolejne lata różni naukowcy próbowali udowodnić
słuszność swoich racji, popierając bądź odrzucając wcześniejsze spekulacje. Wszystko zmieniło się
dopiero za sprawą intensywnego rozwoju nauki i technologii – dzięki badaniom laboratoryjnym i
gruntownym obserwacjom jednoznacznie potwierdzono, że propolis, przynajmniej w naszej strefie
klimatycznej, należy uznać za produkt pochodzenia roślinnego powstający przy udziale pszczół (Kędzia
2008). Naukowcy doszli też do wniosku, że większość zawartych w propolisie związków, zwanych kitem
pszczelim, jest zbierana przez pszczoły z roślin, natomiast obecny w propolisie w mniejszej ilości balsam
pyłkowy jest wytwarzany w organizmach pszczół z pyłku kwiatowego (Szeleszczuk i in. 2013).
Pozyskiwaniem kitu pszczelego zajmują się zbieraczki – wyspecjalizowana grupa pszczół robotnic.
Przynoszą one do ula propolis w postaci lepkich, błyszczących ładunków pyłkowych (obnóży), w
koszyczkach umieszczonych na trzeciej parze odnóży (Wojtacki 1989). W procesie przetwarzania
propolisu pszczoły dodają do niego wosk oraz niewielkie ilości wydzieliny gruczołów gardzielowych i
żuwaczkowych (Kędzia i Hołderna-Kędzia 2006, Kędzia 2008), przez co ostateczne zabarwienie tej lepkiej,
kleistej substancji bywa bardzo zróżnicowane: zielonkawe, żółte, pomarańczowe, czerwone, brunatne,
nawet czarne – zależnie od surowca, z którego powstaje. Zapach propolisu jest natomiast niemal zawsze
intensywny, z wyraźną żywiczną nutą.
Zbiory propolisu rozpoczynają się od czerwca – pszczelarz z jednego ula można pozyskać 50–150 g
czystego kitu (Wilde i Gogolewska 2016).
10