AREAFOKUS | AREA FOCUS
Hartswater
Plek van water
Magogong
Plek van aanbranding
’n Plek se naam sê gewoonlik alles. Hartswater wat, danksy die Hartsrivier en Vaalharts
kanale, met water vir Afrika kan spog en Magogong wat, vir die wat nie geweet het nie,
plek van aangebrande pap beteken.
Deur Aubrey Kruger
Senwes Scenario Redakteur
D
KLOK WORD TERUGGEDRAAI
uisende jare gelede was hier
die gebied die bodem van ’n
groot binnelandse meer, maar
met die breek van die wal
naby Spitskop, het die water uitgevloei.
Oor die volgende duisende jare het hope
en hope rooi Kalaharisand die gebied
binnegewaai en op die bodem geland.
Kenners beweer sowat 20 tot 30 voet.
DIE VISIE
Cecil John Rodes, besigheidsman, poli
tikus, mynmagnaat en minister van die
Kaapkolonie, het reeds vanaf 1881 tot
1883 die gebied laat opmeet omdat hy toe
reeds gewaar het dat die Vaalhartsvallei
laer as die Vaalrivier is. Hy het self die
waarde besef: “I look upon this Betchuana
land territory as the Suez Canal of trade in
this country.” Hy het al die kameeldoring-
hout in die area gesien en ossewavragte
vir stoomenjins uitgery. Plaaslikes beweer
28
dat indien jy mooi kyk, sal jy steeds die
ossewaspore van die transportryers in die
koringlande sien.
VAALHARTS WATERSKEMA GEBORE
Die Anglo-Boereoorlog van 1899 tot 1902
is gevolg deur die eerste wêreldoorlog, van
1914 tot 1918, en die aandelebeurs wat in
1928 in duie gestort het. Die staat het die
projek om die Vaalharts Waterskema in die
1930’s te bou, geloods met die hoofdoel
om werk te verskaf aan armes en terugge-
keerde oorlogsoldate. Die groot handge-
boude kanaal wat vir kilometers en kilome-
ters aaneen loop, nagenoeg 100 km om
presies te wees, is ’n meesterstuk op sig-
self, maar die netwerk word ook aangevul
tot ’n groottotaal van amper 1 000 km, met
500 km se dreineringskanale en 380 km se
voedingsvore na die produsente self.
Op 16 Desember 1936 om 12:00 het die
water uitgestroom onder luide toejuiging
van boere, nadat die uitkeerwal die vorige
dag oopgemaak is. Een boer het met
verbasing uitgeroep: “So wragtag, hier
kom hy”, verwysend na die kragtige water-
stroom komende van die Vaal.
SENWES SCENARIO | LENTE • SPRING 2019
Die plase, erwe of liewer persele in die
gebied is netjies genommer in blokke wat
by blok A by Jan Kempdorp begin en met
Blok N by Magogong eindig, met rye en
nommers wat spesiaal aan die vloei van
die water gekoppel is.
STIGTING VAN TWEE DORPIES
Hartswater is ’n landboudorpie so reg
op die Phokwanerivier, ’n klein sytak van
die Hartsrivier. Die dorpie is al in 1948
uitgemeet en het in 1960 ’n munisipaliteit
geword. Op sy beurt is Magogong in die
winter van 1946 gestig, met 270 nuwe
onbewerkte persele in die gebied.
Die gebied is netjies geleë tussen die
Ghaapse Plato aan die een kant en die
Marokane Koppies aan die hoofkanaal se
kant. Die name is tipies van die streek met
ghaap wat ’n vetplant en welbekende eet-
lusdemper is, terwyl Marokane ’n Tswana-
kaptein was.
GEWASSE
Die gebied beskik oor ’n verskeidenheid
winter- en someroeste. Die someroes
bestaan onder meer uit katoen, grond-