Pürüm llemay! Nº2 Epuchi chillka | Page 8

Wechekeche ñi txawün
“Ana Millaleo: re zew-
mamuzikagenoal,
küñe zugu wulgeal”
Pürümllemay egu gütxamkawlu, tati
Wechekeche ñi Txawün mew konkülelu
ka ülkantufegelu, Ana Millalew, tukul-
pafi ti txadizionalgenochi muzika ma-
puzugun mew amulelu, mapuchegen
ka chumken zomo tati cultura mew.
-¿Chumgechi
azkünufimün
tüfachi
txokinche
ülkantuke-
lu? Ka ¿Chumgelu femüymün?
Chewkütuchi küpaiñ taiñ inayekon-
puam ti puwtxemke che ñi txawün mew,
Santiaw waria mew. Petu konlu ti Lel-
fünche organización mew llituy Weche-
keche ñi txawün Floriza mapu mew.
Fütra kuifi chügkoluwün, wunelu mew
nentulu gillatun Santiaw waria mew.
Fey mew kimfiyiñ ti mapuche mogen,
püllelekelaiñ chew ñi mülemum mapu-
che kimün. Ka kimfiyiñ kake wecheke-
che konküleyekelu kake chügkoluwün
mew fey “txawüafuyiñ taiñ pegelkü-
zawelafiel ta che ka kimelelafiel fillke
mapuchezugu ka taiñ zewmayam ayü-
nelchi zugu” piyiñ, küpa kimüwlekeiñ,
wenhüykayafiel taiñ txemyenke che,
inchiñ taiñ zugu mew reke rupayelu.
-¿Chumgechi llituymün zewmamuzikan?
Petu llitukenolu inchiñ zewmawyekeiñ
muzika, petu konkenolu tüfachi mapu-
che zugu mew inchiñ. Welu rakizua-
müiñ “re chumkawpüzamekeiñ, müley
taiñ kimelael iñ mapucheke zugu” pi-
yiñ, feymew trawüluwüiñ taiñ azkünua-
fiel tüfachi Wechekeche ñi Txawün txo-
kiñ. Epu waragka kayukonchi txipantu
mew nentuiñ taiñ wünen disku, welu kra-
fafiyiñ epu waragka melikonchi txipan-
tu ka epu waragka kechu konchi txipantu.
-¿Chumgechi llituy tamün zewmayafiel ti ma-
puzugulechi muzika?
Taiñ wünelechi ülkantun, Inchiñ geyiñ
tukulefiyiñ taiñ püchi kimnekelchi mapuzu-
gun. Femgechi kagentuiñ taiñ müna küme-
lkameken, kimkantumekekefiyiñ ti mapu-
zugun, femgechi kimelüiñ taiñ chumgechi
zuamkülen, fey taiñ küpa femkefuel weche-
keche reke. Fey mew ayiwmaiñ fey lli-
tuy taiñ küñe mew zewmakaülkantunün.
Ti ülkantun mew kizutu txipakey
zugu ka chumzuamkülen che, hip-
hop reke, ka nielu feychi kizugünewun
kay tati. Püchin mew ka peiñ kake az
muzika, küme kompuam pu wueche-
keche ñi logko mew, itxokom ayüno-
lu hip-hop kay ti. Re zewmagenolu
muzika kay tati, küñe zugu wulam tati.
Wünelu mew “Chumgelu am ta zew-
maymün tüfachi ülkantun, ülkantun
kechilenolu” pikeiñ mew. Fütxa chu-
chikünuwtulu reke taiñ ülkantun, ma-
fien taiñ küzaw zigenentupayafulu ti
kuifike ülkantun welu feyno fel taiñ
rakizuam. Welu we llitulelu wula in-
chiñ txipay feychi zugu. Püchin mew
pütxüken che ayüñmaiñmu taiñ kü-
zaw, tati zugukechi pu che kütu.
-¿Chem piley tami rakizuam ti pu zomo
mew ka tati zomogen ka wentxugen
muzika zugu mew?Inchiñ kanerputufi-
yiñ fey chi rakizuam, fentxenke lamgen
femyey peno, “tüfachi wentxugen ka
zomogen katxütukey tüfachi kizugü-
newtun zugu” pigekey, “Mafien uzamka-
pakefi ti pu wentru ka ti zomo tüfachi
Gen wirin: Karina Palma Trujillo
Nütxamkagelu: Ana Millaleo
Rulpanzugu: Bastian Chandia Millanao
mapuche weichan mew”, nanelkachealu
reke, welu femgechilelay ti rakizuam. Kom
che niey ñi chumal tüfachi mapuch e az-
mogen pilen inche, ka femgechi falintun-
muy egün, zoy falilgenol küñeke che kakelu
mew. Txürkülealu ti zugu kay tati, müley ñi
femgechinegerpual müten, femgechi raki-
zuam müley mapuche azmogen mew. Kom
fey tachi rakizuam konkülerpuy ti puke
ülkantun mew, taiñ we nentuelchi dizku
mew tukulelfiyiñ fentxenke zomogen ka
wentrugen zugu. Küñeli chew ñi txipalem
ti pu elfünfeke zomo, feymew pengelüiñ
taiñ rakizuam, ka mapu rakizuam reke no.
-¿Chumkünugeafuy
fey
chi
zugu?
Fey tachi zugu mew wüñokintualu che
tati fey tukugetualchi zomo chew ñi müle-
kemum, mapuche az mogen mew. Küñe-
kemu ti zewmagen ti “mapuchidad” müna
azkonkülekey wentrugen mew, wekuntu ki-
melgeken mew ti mapuche az mogen. Rüf-
tu txekamtungetuy zomo, ti pu kronizta
ayüwmalafi ti müleyechi itxofill ruka zuam.
Falintulafi tüfachi zugu egün, welu inchiñ
may falintufiyiñ, fey mew ta itxofill zugu
txipakelu , zomo ta ñizolkülekey fey mew.
Müley ñi wüñokintugeal ti txürkülechi ma-
puche zugu, witxañpüramgetual ti zomo ñi
chumkawken. Müna faliy pu zomo, fey egün
ta mogelnelu mapuzugun ka ti kuifike zugu.
Pu ruka, punwi mülewey fey chi zugu, fey
chi zugu wichakalay wigka, falilnofinmu;
fey mew mülewey ti mapuche kimün.