Władysław Kowalenko – zapomniany poznański prekursor badań nad rolą morza
81
ten zasób . Zdobytą wiedzę uzupełniałem , poszukując potrzebnych mi materiałów w : Archiwum UAM , Archiwum Biblioteki Uniwersyteckiej UAM , Dziale Zbiorów Specjalnych tejże , Archiwum Państwowym w Poznaniu , Insty tucie Pamięci Narodowej w Poznaniu , Archiwum Muzeum Archeologicz nego w Poznaniu , a także licznych bibliotekach . W miarę zagłębiania się w spuściźnie profesora zaczynałem coraz bardziej uświadamiać sobie , że Kowalenko to fenomen ówczesnych czasów . W trakcie 82-letniego życia dane mu było przeżyć kilka epok , z których każda wywarła piętno na jego dalszych losach zarówno w odniesieniu do życia prywatnego , jak i kierunku prowadzonych badań naukowych . Jego życie prywatne z powodzeniem mogłoby służyć za scenariusz do filmu . Urodził się , jak sam podaje , w Mińsku 9 września 1884 r . w rodzinie katolickiej . Jego rodzicami byli : Franciszek , urzędnik bankowy , i Helena z domu Brzostowska 4 . Miał młodszego brata Ambro żego . Po kilku latach wraz z rodziną wyjechał do Wilna , gdzie został uczniem jednego z tamtejszych gimnazjów , z którego został usunięty z nieznanych powodów ( rzekomo za opór przeciw rosyjskim władzom szkolnym ) i – jak podaje Swoboda – otrzymał „ wilczy bilet ”. Co ciekawe , edukację kontynuował w założonej przez cara po powstaniu styczniowym wileńskiej szkole junkrów piechoty , którą ukończył w 1904 r ., otrzymując stopień oficerski . W 1905 r . wziął udział w wojnie rosyjsko-japońskiej , walcząc na froncie w Mandżurii . W 1908 r . zdał eksternistycznie maturę w Rosławiu w guberni smoleńskiej . W 1913 r . rozpoczął studia na wydziale filozoficzno-historycznym uniwersytetu w Petersburgu , gdzie wszedł w skład koła naukowego , któremu patronował znakomity lingwista Jan Baudouin de Courtenay ( 1845- -1929 ) 5 . W sierpniu 1914 r . zmobilizowano go i skierowano na front , przez co musiał przerwać studia . W trakcie walk z armią pruską pod Warszawą został ranny , a po rozpadzie armii carskiej wziął udział w I Ogólnym Zjeździe Wojsko wych Po laków w Piotrogrodzie , który odbył się w czerwcu 1917 r . Wchodził w skład jego Komitetu Głównego 6 , niestety , nie wiemy , jaką funkcję tam pełnił . W 1918 r . w Witebsku wziął ślub z Józefą z Maculewiczów primo voto Szrajber i zamieszkał w Święcianach koło Wilna , gdzie reaktywował w 1918 r . zamknięte przez władze carskie po powstaniu styczniowym polskie gimnazjum . Niebawem opuścił Święciany , uciekając w 1920 r . przed bolszewikami .
4 Według błędnej informacji zawartej w aktach Urzędu Bezpieczeństwa w Poznaniu ,
Kowalenko urodził się w roku 1887 – zob . IPN sygn . Po 003 / 446 / 2 . O błędnych datach narodzin Kowalenki ( 21 sierpnia 1884 r . oraz 3 września 1887 r .) przypomina także Wincenty Swoboda w napisanym przez siebie biogramie zamieszczonym w Polskim Słowniku Biograficznym ( PSB ), t . 14 , Wrocław 1968-1969 , s . 521-523 .
5 Informacje dotyczące przyczyn usunięcia Kowalenki z gimnazjum w Wilnie oraz jego
udziału w walkach w Mandżurii w 1905 r . zaczerpnąłem z artykułu W . Swobody , dz . cyt ., s . 339-348 .
6 M . Wrzosek , Polskie Korpusy Wojskowe w Rosji w latach 1917-1918 , Warszawa 1969 , s . 71 .