74 Michał Michalski
emigrantów pozbawione ojcowskiej ręki cierpiały pod względem nauki i wychowania . I co ciekawe ci bardzo dobrzy robotnicy , powróciwszy do swoich gospodarstw stosunkowo bardzo mało stosowali zdobycze niemieckiej kultury rolnej . Sądzę , gdyby pracowali u średniorolnych bauerów łatwiej byłoby podpatrzeć sposób ich gospodarowania , natomiast w wielkim gospodarstwie trudno było objąć całość , jedynie powierzony robotnikowi wąski dział […]” 140 .
Inne kierunki emigracji zarówno sezonowej , jak i stałej były dla mieszkańców powiatu wieluńskiego mało atrakcyjne . Tak więc łącznie w okresie międzywojennym ( 1918 – 1938 ) z Polski wyjechało do Francji 607 tys . osób , czyli 29,7 proc . emigrantów i było to państwo najczęściej wybierane 141 , to z tego obszaru w latach 1926 – 1929 , 1932 – 1938 wyjechało 1918 osób 142 . Kolejnym najczęściej wybieranym kierunkiem były Niemcy , a następnie USA , gdzie wyjechało na emigrację stałą 273,5 tysiąca osób 143 , podczas gdy z Wieluńskiego postanowiło wyjechać 32 osoby , z czego połowa była Żydami 144 .
Zakończenie
Emigracja sezonowa do Niemiec była charakterystycznym zjawiskiem dla powiatu wieluńskiego , skąd corocznie przez cały okres międzywojenny mniejsza lub większa liczba mieszkańców wyjeżdżała ( legalnie i nielegalnie ) do pracy , głównie w rolnictwie . Stąd też pochodziła największa grupa w skali powiatowej w Polsce , sięgając rekordowej liczby ok . 48 tys . osób ( 1926 ), przy czym najwięcej chętnych było w 1931 r ., gdy taką deklarację złożyły 62 tysiące osób . Możliwość wyjazdów do pracy w największym stopniu zależała od polityki niemieckiej , która z wyjątkami ( szczególnie wielki kryzys gospodarczy ) z chęcią widziała polskich robotników , przekraczających granicę w sposób legalny i nielegalny . Także strona niemiecka decydowała o liczbie legalnie wyjeżdżających , która była zawsze mniejsza niż liczba chętnych . Trudna sytuacja gospodarcza w Polsce , zwłaszcza w rolnictwie , przekładająca się bez
140
MZW , ZS , nr 114 / sp . in , k . 2 , W . Zarzycki , Kółko rolnicze w Białej k . Wielunia – dawniej i dziś .
141
H . Janowska , Emigracja zarobkowa …, s . 203 .
142
J . Milczarek , dz . cyt ., s . 27 . Dane przywołane przez autora mogą nieco odbiegać od rzeczywistości , starosta bowiem we wrześniu 1932 r . informował , iż PUPP zwerbował do pracy we Francji 302 kobiety , 17 mężczyzn i 2 rodziny , a wyjazd nastąpił , więc liczba osób , które wyjechały do nad Sekwanę , byłaby nieco większa , ale to i tak nie zmienia ogólnego obrazu . Dodatkowo w listopadzie zrekrutowano 45 kobiet , ale nie wiadomo , czy wyjazd się odbył . Zob .: APŁOS , SPW , sygn . 712 , k . 126 Sprawozdanie sytuacyjne SWi RWZB za październik 1932 r .; k . 136 Sprawozdanie sytuacyjne SWi RWZB za listopad 1932 r .
143
H . Janowska , Emigracja z Polski …, s . 367 .
144
J . Milczarek , dz . cyt ., s . 27 .