54 Michał Michalski
bowania . Należy poinstruować urzędników , którym podlega kontrola granicy , że spotkanych przy przekroczeniu granicy osób , którym można uwierzyć , że zostały zwerbowane do robót polnych w Niemczech , po stwierdzeniu ich personalnych danych nie należy przekazywać władzom policyjnym , lecz najbliższemu posterunkowi granicznemu Niemieckiej Centrali Robotniczej ” 40 .
W przypadku Wieluńskiego , emigracja w pierwszym okresie po wojnie zapewne była nieco mniejsza niż w następnych latach , co wynikało stąd , że część mężczyzn była w wojsku w związku z walkami o granice , sytuacja polityczna była niepewna , a także z faktu ożywienia gospodarczego po I wojnie światowej 41 . Zapewne także nielegalność przekraczania granicy powodowała , że nie każdy chciał ryzykować . Jednakże w 1923 r ., kiedy gospodarka polska popadła w kryzys w związku z narastającą inflacją i hiperinflacją , wyjechało ok . 40 tysięcy osób 42 , czyli zapewne większość chętnych . Jednakże nie był to udany rok dla robotników , w Niemczech bowiem panowała hiperinflacja przekraczająca znacznie polską , tak że do Polski powracali tacy , którzy mieszkali tam po 10-12 lat , nie mogli bowiem wyżywić swoich rodzin . Części robotników nie było nawet stać na opłacenie w konsulacie przepustki na powrót do kraju 43 , a do tego dochodziło jeszcze często trzydniowe oczekiwanie na nią , co przy hiperinflacji pochłaniało oszczędności . Bywały przypad
40
Cyt . za : W . Spaleniak , Prawno-polityczne …, s . 54 – 55 .
41
A . Zarychta stwierdził : „ Pierwsze dwa lata niepodległości ( 1918 i 1919 ) posiadają najmniejsze liczby emigrantów . Wynika to nie tylko z powodów niedostatecznie prowadzonej statystyki . Powodem i to na pewno poważniejszym była również wojna , niepewność stosunków , chaos ogólny , kształtujące się nowe organizmy społeczne i państwowe , naturalna wyczekująca postawa ludności , która z powstającym państwem łączyła nowe nadzieje , trwając na starych miejscach , na których ją nowe warunki życia zastały ”. Zob .: A . Zarychta , dz . cyt ., s . 11 .
42
J . Milczarek , dz . cyt ., s . 19 . Kurs dolara amerykańskiego w Polsce wynoszący 31 stycznia 1923 r . 35 650 mkp spadł 31 grudnia 1923 r . do 6 375 000 mkp , a obieg pieniężny zwiększył się z 909 160 000 000 do 125 371 955 000 000 mkp ! Zob .: J . Zdziechowski , Finanse Polski w latach 1924 – 1925 , Warszawa 1925 , s . 14 – 15 ; Z . Landau , J . Tomaszewski , W dobie inflacji 1918 – 1923 , Warszawa 1967 , s . 280 ; M . M . Drozdowski , Życie gospodarcze Polski w latach 1918 – 1939 , [ w :] Z dziejów Drugiej Rzeczypospolitej , pod red . A . Garlickiego , Warszawa 1986 , s . 154 ; M . Łapa , Modernizacja państwa . Polska polityka gospodarcza 1926 – 1929 , Łódź 2002 , s . 21 ; W . Morawski , Od marki do złotego . Historia finansów Drugiej Rzeczypospolitej , Warszawa 2008 , s . 76 ; C . Leszczyńska , Polska polityka pieniężna i walutowa w latach 1924 – 1936 w systemie Gold Exchange Standard , Warszawa 2013 , s . 81 . Tymczasem w Niemczech w maju 1923 r . dolar kosztował 50 000 mk , w początkach sierpnia 1 000 000 mk , w październiku już ponad 50 000 000 000 mk , natomiast w listopadzie 4 200 000 000 000 mk , a wprowadzona 15 listopada tzw . marka rentowa ( Rentenmark ) wymieniana była w relacji 1:1 000 000 000 000 mk . Zob .: A . Dudek , Republika Weimarska – kryzys i stabilizacja , [ w :] Historia polityczna świata XX wieku 1901 – 1945 , pod red . M . Bankowicza , Kraków 2004 , s . 189 . 43
APŁOS , SPW , sygn . 99a , k . 3 Sprawozdanie informacyjno-policyjne [ dalej : SIP ] nr 2 SWi za sierpień 1923 r . Zob . także : T . Olejnik , W Polsce odrodzonej ( 1918 – 1939 ), [ w :] Nad górną …, s . 339 .