Emigracja sezonowa do Niemiec z powiatu wieluńskiego w okresie międzywojennym ...
53
nego . W tej sytuacji robotnicy wyjeżdżali nielegalnie przez zieloną granicę 35 , co podkreślał np . burmistrz Wieruszowa Leonard Rojewski , stwierdzając , że „ płakać się chce patrząc na ten tułaczy młodociany lud , skradający się cichaczem , najczęściej nocami , ażeby przemycić się przez granicę do Niemiec za zarobkiem […]” 36 . Tym samym dla pierwszych lat urzędowe statystyki podają tylko po kilkudziesięciu robotników sezonowych , którzy legalnie wyjechali do pracy 37 . Natomiast liczbę emigrantów nielegalnych dla okresu 1919 – 1925 strona polska oceniała na około 100 000 osób rocznie , a ruch odbywał się „ przy daleko posuniętej tolerancji naszych władz […] przez zieloną granicę ” 38 . Z kolei na podstawie liczby wydawanych przez Niemiecką Centralę Robotniczą ( NCR ) ( Deutsche Arbeiterzentrale ) legitymacji wiadomo , że w 1919 r . było to 112 663 pracowników , a w następnych latach liczba ta oscylowała na podobnym poziomie : 1920 – 126 148 ; 1921 – 113 056 ; 1922 – 127 711 ; 1923 – 103 540 ; 1924 – 96 948 ; 1925 – 125 790 ; 1926 – 114 255 i w 1927 r . – 110 741 39 .
Jednocześnie po stronie niemieckiej prowadzono dwutorową politykę , gdyż z jednej strony sprzeciwiano się lub ograniczano imigrację z Polski , a z drugiej – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ( MSW ) ( Reichsministerium des Innern ) Niemiec wydało np . okólnik z 21 lipca 1923 r ., w którym stwierdzano : „ Przekroczenie granicy przez te osoby winno się odbyć z pominięciem granicznej kontroli polskiej , gdyż rząd polski przeciwny jest wyjeżdżaniu sił roboczych do Niemiec . Wskutek tego obcy robotnicy nie muszą posiadać jakichkolwiek dowodów osobistych czy dokumentów dotyczących ich zwer
35
K . Fiedor , Władze niemieckie wobec polskich robotników rolnych w latach 1918 – 1932 , „ Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka ” 1962 , r . XVII , nr 2 , s . 206 – 226 ; W . Spaleniak , Prawno-polityczne aspekty emigracji sezonowej polskich robotników rolnych do Niemiec w latach 1919 – 1939 , „ Annales Univesitatis Mariae Curie-Skłodowska Lubin – Polonia ” 2002 , Sectio K , vol . 9 , s . 48 ; A . Jarzyna , Polityka emigracyjna , Lwów 1933 , s . 87 . Zob . o emigracji do Niemiec : J . Tomaszewski , Czynniki wpływające na migracje zewnętrzne ludności w Polsce 1918 – 1939 , [ w :] Mechanizmy polskich migracji zarobkowych , pod red . C . Bobińskiej , Warszawa 1976 , s . 143 – 145 ; E . Kołodziej , Wychodźstwo zarobkowe z Polski 1918 – 1939 : studia nad polityką emigracyjną II Rzeczypospolitej , Warszawa 1982 , s . 105 – 108 . 36
L . Rojewski , Z Wieruszowa . Emigracja młodzieży , „ Wielunianin ” z 8 marca 1925 , nr 10 , s . 6 .
37
M . Krasocki , Ruch emigracyjny z Polski w I-em półroczu 1926 r ., „ Przegląd Emigracyjny ” 1926 , nr 1 , s . 6 . Oficjalne dane wskazują na : 1922 – 34 ; 1923 – 17 ; 1924 – 80 i 1925 – 266 . Zob .: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1925 / 1926 , r . 4 , Warszawa 1927 , s . 99 ; M . Pankiewicz , Problem emigracji w Polsce , Warszawa 1935 , s . 14 . Dla roku 1922 występuje także wartość 41 . Zob .: A . Zarychta , Emigracja polska 1918 – 1931 i jej znaczenie dla państwa , Warszawa 1933 , tabela III .
38
A . Jarzyna , dz . cyt ., s . 92 . Zob . także : M . Pankiewicz , dz . cyt ., s . 12 , 18 . Emigracja z województwa łódzkiego w latach 1925 – 1929 została już opracowana , lecz w artykule nie wykorzystano podstawowej literatury , nie wspominając już o źródłach archiwalnych . Zob .: A . Rzepkowski , Emigracja europejska i pozaeuropejska z województwa łódzkiego w 2 . połowie lat 20 . XX w . oraz jej skład wyznaniowy i narodowościowy , „ Rocznik Łódzki ” 2014 , t . 61 , s . 195 – 205 .
39
A . Jarzyna , dz . cyt ., s . 92 .