52 Michał Michalski
zarejestrowana , część bezrobotnych bowiem nie rejestrowała się – nie rejestrowano osób , które nigdy nie pracowały ( np . młodzieży ) czy reemigrantów 31 . Inną kwestią było zjawisko tzw . względnego przeludnienia wsi , czyli nadmiaru ludzi w gospodarstwach chłopskich , występujące zwłaszcza w gospodarstwach karłowatych , których przez cały omawiany okres przybywało , a ich użytkownicy nie mogli się rejestrować jako bezrobotni 32 . Bezrobocie w różnym natężeniu występowało przez cały czas , oprócz roku 1926 , gdy emigracja sezonowa do Niemiec była rekordowo najwyższa , a część mieszkańców znalazła pracę przy budowie linii kolejowej Kalety – Herby – Wieluń – Podzamcze 33 . Najtrudniejsza sytuacja nastąpiła w czasie wielkiego kryzysu . I tak przykładowo 30 listopada 1933 r . było 20 511 bezrobotnych osób 34 .
Wszystkie powyższe warunki powodowały , że obszar powiatu wieluńskiego , podobnie jak przed I wojną światową , stał się idealną bazą ludnościową dla emigracji sezonowej do zachodniego sąsiada .
Nielegalna emigracja sezonowa z lat 1918 – 1925
W pierwszych latach po wojnie , mimo że Niemcy oficjalnie zgłaszały zapotrzebowanie na polskich pracowników sezonowych , polskie władze zakazały wyjazdu do Republiki Weimarskiej do czasu podpisania układu emigracyj
31
H . Jędruszczak , Płace robotników przemysłowych w Polsce w latach 1924 – 1939 , Warszawa 1963 , s . 124 – 125 ; Z . Landau , J . Tomaszewski , Trudna niepodległość . Rozważania o gospodarce Polski 1918 – 1939 , Warszawa 1978 , s . 99 – 100 ; Z . Landau , Bezrobocie , [ w :] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r .: A – N , red . naczelny A . Mączak , Warszawa 1981 , s . 32 – 33 .
32
W . Roszkowski podaje , że szacunkowe przeludnienie agrarne wynosiło : w 1921 r . – 4,5 mln , w 1931 – 4,7 mln i w 1938 – 5,5 mln ; według Zdzisława Ludkiewicza : w 1921 r . – ponad 2 mln ludzi ; w 1935 r . Instytut Gospodarstwa Społecznego oceniał zjawisko na 4,5 mln z tego 2,4 mln osób mogły natychmiast opuścić wieś bez wpływu na wielkość i jakość produkcji rolnej , a natomiast ekonomista Józef Poniatowski oceniał na od 6 do 9 mln osób . Według M . Drozdowskiego , w 1939 r . 5300 tys . osób zawodowo czynnych , a wraz z ludnością zawodowo bierną 8480 tys . Zob .: L . Landau , J . Pański , E . Strzelecki , Bezrobocie wśród chłopów , Warszawa 1939 ; Wieś w liczbach w Polsce burżuazyjno-obszarniczej i w Polsce Ludowej , Warszawa 1954 , s . 96 – 97 ; M . Drozdowski , Polityka gospodarcza rządu polskiego 1936 – 1939 , Warszawa 1963 , s . 200 ; W . Ruciński , Rozwój gospodarczy ziem polskich w zarysie , Warszawa 1963 , s . 355 ; Z . Landau , Gospodarka polska w latach 1918 – 1939 , [ w :] B . Zientara , A . Mączak , I . Ihnatowicz , Z . Landau , Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r ., Warszawa 1965 , s . 482 ; Z . Landau , J . Tomaszewski , Trudna niepodległość …, s . 115 ; W . Roszkowski , Rolnictwo i leśnictwo , [ w :] Problemy gospodarcze Drugiej Rzeczypospolitej , red . K . Kozłowski , Warszawa 1989 , s . 104 ; Z . Landau , J . Tomaszewski , Gospodarka Drugiej Rzeczypospolitej , Warszawa 1991 , s . 11 .
33
APŁOS , SPW , sygn . 167 , k . 4 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za luty 1926 r .; Nowa kolej na Górny Śląsk , „ Głos Ziemi Wieluńskiej ” z 21 marca 1926 , nr 12 , s . 15 .
34
APŁOS , SPW , sygn . 99a , k . 85 Sprawozdanie sytuacyjne SWi z ruchu wywrotowego , zawodowego i bezpieczeństwa [ dalej : RWZB ] za listopad 1933 r .