Pisarze wielkopolskich miast szlacheckich w okresie staropolskim 259
Więc kto w tej księdze zapis swój mieć życzy . Niech sprawiedliwy grosz za dobra liczy . Tak w setne lata posesją trwałą . Zostawi dzieciom z wieczną Bożą chwałą . Jan zaś który Ci wszego dobra życzy . Niech jako zdrowaś ma za to w zdobyczy .
Autorem tych dzieł był Jan Józef Baniuszkiewicz , osiemnastowieczny pisarz miejski Koźmina . Jego sylwetka doczekała się gruntownego opracowania 159 .
Niezależnie od wszelkiego rodzaju upiększeń należy zwrócić uwagę na jakość wprowadzanego tekstu , będącą przejawem fachowości duktu . Przedmiotem szczególnego zainteresowania jest umiejętność kaligraficznego , a więc starannego i estetycznego budowania tekstu , które niekiedy ozdabiano . Pismo kaligraficzne jest bardzo charakterystyczne dla okresu od XV w . do drugiej połowy XVII w . Jednakże i w tym okresie ćwiczenie ręki da się zaobserwować dzięki zapiskom na przednich i tylnych wyklejkach ksiąg opatrzonych słowami : probatio calami atramenti 160 . Wyrazem wysokiej staranności o zapis są poziome linie i marginesy ułatwiające lepsze rozłożenie tekstu . Praktykę tę stosowano w Borku 161 , Ostrorogu 162 , Ostrowie Wlkp . 163 i Nowym Koźminie 164 . Później nastąpił powolny odpadek kultury kancelaryjnej . Być może rozwój i upowszechnienie się pisma , a także – co za tym idzie – konieczność umieszczania w księgach coraz większej ilości wpisów i coraz dłuższych przekazów wpłynęła negatywnie na ich jakość . Wyjątkiem potwierdzającym regułę są niemal wszystkie osiemnastowieczne księgi Ostrowa Wielkopolskiego i Leszna .
Konstatacją wynikającą z przedstawionych wyżej przykładów jest fakt , iż pisarz miejski obok swoich stricte urzędowych czynności często podejmował inicjatywy mające wydźwięk pro memoria . Jawi się przez to jako osoba barwna i ciekawa , skora zarówno do zachowania powagi , jak i do figli . Notowane przez niego zapisy uwieczniają w czasie jego myśli i świat wartości , które skłoniły go do napisania takiej , a nie innej treści . Dzięki nabytym umiejętnościom , którym dawał upust na kartach ksiąg , umacniał swój wizerunek i prestiż , chociaż pełnił najniższe stanowisko w hierarchii urzędów miejskich . Dziś
159
M . Dąbrowolska , Jan Józef Baniuszkiewicz jako poeta i pisarz miejski , „ Szkice Koźmińskie ” 2016 , t . 58 , s . 3 – 39 . W tekście gruntownie zbadano jego pochodzenie i wykształcenie oraz zebrano jego prace .
160
APB , Akta miasta Łobżenicy , sygn . 194 / 15 , s . 234 .
161
APP , Akta miasta Borek , sygn . I 8 .
162
APP , Akta miasta Ostroróg , sygn . I 6 , s . 993 .
163
APP , Akta miasta Ostrów , sygn . I 19 .
164
APP , Akta miasta Koźmina , sygn . I 24 .