Pisarze wielkopolskich miast szlacheckich w okresie staropolskim 245
Pochodzenie geograficzne
Trudne do rozwikłania jest pochodzenie pisarza – geograficzne i społeczne . W tej kwestii nieocenione są księgi przyjęć do prawa miejskiego , choć tam zwykle podawane są tylko nazwiska przyjmowanych . Brakuje określeń terytorialnych i społeczno-majątkowych . W próbie zbadania zjawiska posiłkować się wreszcie można zapisami z ksiąg parafialnych , chociaż zdaje się to bardzo żmudne i nie zawsze przynosi pożądane efekty . Status pisarzy wskazuje na to , iż rekrutowali się oni ze stanu mieszczańskiego , chociaż definitywnie nie można stwierdzić , czy pojedyncze jednostki nie wywodziły się z niższego kleru bądź zubożałej szlachty 36 . Mansjonarzy jako pisarzy miejskich zatrudniano m . in . w Pleszewie , miało to miejsce 1510 r . W tym mieście pisarzem miejskim był również rektor szkoły parafialnej 37 . Łączenie funkcji rektora lokalnej szkoły parafialnej z funkcją pisarza wydaje się kwestią naturalną . Powtarza się m . in . w 1468r . w Poniecu 38 i w pierwszej połowie XVI w . w Wolsztynie 39 . Dodatkowo w 1614 r . w tym mieście funkcję pisarza sprawował bakałarz ( sytuacja podobna miała miejsce również w Barcinie ) 40 . Nie wyklucza się poza tym roli przygodnych pisarzy miejskich 41 . W Pleszewie w latach 1428 – 1444 i 1485 – 1519 odnotowano aż 45 różnych rąk pisarskich 42 . Zatrudnienie na stanowisku pisarza z pewnością mógł znaleźć autochton – rdzenie związany z danym miastem lub majątkiem 43 . To oni w zdecydowanej większości zapewniali ciągłość funkcjonowania kancelarii miejskiej . Niemniej jednak zwierzchników kancelarii miejskiej szukano również poza murami
36
Mam świadomość tego , że w momencie , kiedy przedstawiciele tych grup społecznych zamieszkiwali w mieście , stawali się mieszczanami . O zatrudnianiu szlachty na stanowisku pisarza piszą : J . Łosowski , Kancelarie miast szlacheckich …, s . 198 – 199 ; J . Tandecki , Dokumenty i kancelarie miejskie …, s . 416 ; E . Wółkiewicz , dz . cyt ., s . 35 – 37 ; W . Chorążyczewski , Ustrój Inowrocławia w XVI – XVIII wieku , i urzędnicy miejscy , „ Ziemia Kujawska ” 2014 , t . 24 , s . 14 .
37
A . Kozak , Pleszew w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej ( koniec XIV – początek XVI wieku ), Poznań 2020 , s . 80 – 81 .
38
T . Jurek , Mikrokosmos prowincjolany . Nad najstarszą księgą miejską Ponieca z przełomu XV i XVI wieku , [ w :] Aetas media , aetas moderna . Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin , pod red . H . Manikowskiej , A . Bartoszewicz , W . Fałkowskiego , Warszawa 2000 , s . 46 .
39
APP , Akta miasta Wolsztyn , sygn . I 6 , s . 1 .
40
Tamże , sygn . I 9 , s . 2 ; M . Frąś , dz . cyt ., s . 73 .
41
J . Tandecki , Dokumenty i kancelarie miejskie …, s . 413 , 415 .
42
A . Kozak , Pleszew w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej ( koniec XIV – początek XVI wieku ), Poznań 2020 , s . 79 ; Najstarsza pleszewska księga radziecka . Zapiski z lat 1485 – 1519 , wyd . A . Kozak , Poznań 2014 , s . 13 – 15 .
43
J . Łosowski , Kancelarie miast szlacheckich …, s . 200 ; A . Bartoszewicz , Piśmienność mieszczańska …, s . 177 – 178 .