Wokół recepcji Przymierza polsko-pruskiego Szymona Askenazego
21
jedną z najważniejszych , jeśli nie w ogóle najważniejszą pracą w twórczości Askenazego 62 . Uważał także , podobnie jak Łojek , że praca ta powstała na bardzo szerokiej podstawie źródłowej , z jakiej przed Askenazym nikt nie korzystał .
Podsumowując analizę recepcji Przymierza polsko-pruskiego , należy stwierdzić , że miało ono szansę , by trafić do szerokiego kręgu odbiorców . Było bowiem trzykrotnie wydane w ciągu niespełna osiemnastu lat przez największe i najbardziej prestiżowe wówczas wydawnictwa . Ponadto kolportowano to dzieło we wszystkich trzech zaborach : w Warszawie np . przez księgarnię S . Sa dowskiego , w Poznaniu zaś przez księgarnię A . Cybulskiego . Dodatkowo firma Gebethnera i Wolffa , która wydała drugą edycję Przymierza , wykorzystała do dystrybucji książki własne księgarnie , które mieściły się prawie we wszystkich większych miastach polskich : Warszawie , Krakowie , Łodzi i Lwowie .
Niestety , nie znamy wielkości nakładów poszczególnych wydań Przymierza , co uniemożliwia precyzyjne określenie skali jego sprzedaży . Biorąc jednak pod uwagę fakt , że Przymierze polsko-pruskie dotyczyło problematyki aktualnej , zwłaszcza w przededniu I wojny światowej i w jej trakcie , można wysnuć wniosek , że było ono w owym czasie znane . Miało więc duże możliwości , by oddziaływać na Polaków tak , jak chciał tego Askenazy , czyli w sposób optymistyczny i krzepiący , ale też pouczający .
Zdecydowanie inaczej jawią się natomiast losy Przymierza polsko-pruskiego po II wojnie światowej , co związane było niewątpliwie z ogólnym spadkiem zainteresowania twórczością Askenazego oraz pewną jego archaicznością i trudnością w odbiorze przez współczesnego czytelnika . Jeszcze większy wpływ na osłabienie recepcji tej pracy miały zarówno wydarzenia II wojny światowej , jak i przyjęta po 1945 r . w oficjalnej historiografii PRL wykładnia prezentacji dziejów stosunków polsko-pruskich nie tylko w dobie Sejmu Czteroletniego . Wskutek tego zawarta w dziele Askenazego myśl przewodnia , zgodnie z którą głównym zagrożeniem dla niepodległości Polski była Rosja , nie mogła w żaden sposób liczyć na wyeksponowanie jej w obowiązującym wówczas oficjalnym nurcie historiografii . Tym bardziej nie dążono specjalnie do wznowienia tej pracy w czasach PRL-u , chociaż upominał się o to usilnie , aczkolwiek raczej retorycznie , Jerzy Łojek w latach 70 . XX w . Mimo braku poparcia dla jego pomysłu , warto tu podkreślić , że Łojek , właśnie od lat 70 . XX w ., odegrał wielką rolę w propagowaniu twórczości i poglądów historycznych Askenazego . Powoływał się często na niego w swoich pracach i kontynuował w wielu punktach zapoczątkowane przez Askenazego badania . Były mu one zapewne bardzo bliskie choćby z tego względu , że wywodził się w drugim pokoleniu ze szkoły historycznej Askenazego , będąc uczniem
62
J . Serczyk , Przewodnik niosący otuchę , „ WTK Tygodnik Katolików ” 1978 , nr 10 , s . 9 .