Wokół recepcji Przymierza polsko-pruskiego Szymona Askenazego
17
„ Klasycy Historiografii Polskiej ”, w której ukazał się m . in . Książę Józef Poniatowski Askenazego . Zbierając głosy historyków o tej serii , zapytano również Łojka , jak ją ocenia i jakie pozycje warto byłoby w niej jeszcze wydać . W odpowiedzi Łojek , nawiązując do Askenazego , stwierdził , że należy go przedstawić „ jednym przede wszystkim dziełem : jego znakomitym , arcywnikliwym Przymierzem polsko-pruskim . Nie można w ogóle zrozumieć sporów i polityki Sejmu Czteroletniego , jeżeli nie zna się tej niewielkiej , lecz podstawowej pracy historycznej , po dziś dzień zdumiewającej umiejętności autora dostrzeżenia problemów , które na podstawie bogatszych źródeł zostały rozwinięte dopiero w trzy czwarte wieku później . Przymierze zostało ominięte , bowiem wydawało się „ kontrowersyjne ”. A jakież to dzieła należy wydawać , jeżeli nie właśnie kontrowersyjne ?” 39 – postulował Łojek . I dodawał : „ Historia żyje dopóty , dopóki jest tematem sporów i dyskusji . Zginie , gdy utraci swoje aspekty kontrowersyjne . Z całym powodzeniem można by zamknąć serię PIW-u , gdyby miało w niej nie być miejsca na dzieła « kontrowersyjne » 40 .
Podobne zapatrywania prezentował Łojek w swoim pisarstwie . W niewielkim opracowaniu pt . Przed Konstytucją Trzeciego Maja , wydanym również w 1977 r ., bronił koncepcji Askenazego , opisanych w Przymierzu polsko-pruskim . Miał bowiem świadomość , że nie zyskały one „ powszechnego uznania wśród historyków polskich ” 41 . Ubolewał , że „ w latach międzywojennych opinie te podzielała raczej część społeczeństwa interesująca się historią niż badacze – specjaliści . Później tezy autora Przymierza polsko-pruskiego zostały całkowicie zlekceważone ” 42 . Łojek twierdził nawet , że „ jest chyba jedynym współczesnym historykiem badającym dzieje Sejmu Czteroletniego , który poparł stanowisko Askenazego w przekonaniu , iż przy wszystkich niedostatkach jego słynnego dzieła , wynikających z niedostępności w tamtych czasach wielu ważnych źródeł , jest to dotychczas najtrafniejsza i najbliższa prawdy interpretacja szans sprawy polskiej w międzynarodowej sytuacji lat 1788 – 1791 , jaką można znaleźć w polskiej historiografii ” 43 . Przyznał , że świadomie nawiązał do dorobku badawczego Askenazego w swojej książce pt . Misja Debolego w Petersburgu w latach 1787 – 1792 , wydanej w 1962 r . 44 , w której ukazał w nowym świetle stosunki polsko-rosyjskie i rozwój polityki peters
39
Tamże , s . 5 .
40
Tamże , s . 5 .
41
J . Łojek , Przed Konstytucją Trzeciego Maja . Z badań nad międzynarodowym położeniem Rzeczypospolitej w latach 1788 – 1791 , Warszawa 1977 , s . 8 .
42
Tamże , s . 8 .
43
Tamże , s . 8 .
44
J . Łojek , Misja Debolego w Petersburgu w latach 1787 – 1792 . Z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w czasach Sejmu Czteroletniego , Wrocław 1962 .