16 Alina Hinc
Reasumując krótko recepcję Przymierza polsko-pruskiego w pierwszych dekadach XX w ., warto podkreślić , że było ono w kołach naukowych zauważone i wywołało dyskusję , toczoną np . z Bronisławem Dembińskim . Mogło stać się także rozpoznawalne jako przeciwstawne do Sejmu Czteroletniego Waleriana Kalinki . Spotkało się nadto z różnymi ocenami , zarówno pochwalnymi , jak i krytycznymi . Pochlebne wypowiedzi o tym dziele formułowali zwłaszcza uczniowie Askenazego , którzy odwoływali się do jego koncepcji i wspominali go dobrze po śmierci , czyli w 1935 r . i w latach kolejnych .
Po II wojnie światowej opinie o Przymierzu polsko-pruskim nadal były podzielone , choć wyraźniej zarysowały się jednak te pozytywne , wyrażane przez znanych historyków tamtych czasów . Jednym z nich był niewątpliwie Józef Dutkiewicz , autor monografii o Askenazym , wydanej w 1958 r . Zachwycał się on przede wszystkim konstrukcją Przymierza polsko-pruskiego , stawiając je , wśród innych dzieł Askenazego , na pierwszym miejscu „ pod względem przejrzystości , jasności argumentacji , ale też dramatycznego napięcia . Z jaką pewnością siebie Askenazy podzielił dzieło , dając celowo i słusznie niektóre rozdziały zupełnie krótkie , by tym silniejsze zrobić wrażenie na czytelniku ” 35 . Oceniał więc wysoko nie tylko wartość merytoryczną , ale i walory literackie tego opracowania .
W latach 70 . XX w . wypowiedzieli się w sprawie Przymierza dwaj inni znakomici ówcześni historycy , a mianowicie Andrzej Zahorski i Jerzy Łojek . Pierwszy z nich uczynił to w publicystycznym artykule o Askenazym , opublikowanym w warszawskiej „ Kulturze ” w 1972 r . 36 Zahorski omówił w nim Przymierze polsko-pruskie głównie w kontekście wyzwania , jakie rzucił Askenazy pozytywistom krakowskim , i uważał , że tocząc z nimi polemikę na temat przyczyn upadku Polski , miał niewątpliwą rację . Inaczej oceniał natomiast zasadność zawarcia sojuszu polsko-pruskiego , który z uwagi na lepszą obecnie znajomość źródeł , głównie pruskich , nieznanych wcześniej Askenazemu , gotów był uznać za chybiony , skłaniając się bardziej ku teorii widocznej od początku złej woli Prus w układach z Polską . Podkreślał jednocześnie Zahorski , że „ myląc się w ocenie generalnej polityki Sejmu Czteroletniego wyświetlił jednak Askenazy mnóstwo nowych zagadnień , szczególnie dotyczących polityki rosyjskiej i austriackiej wobec Polski ” 37 .
Znacznie lepiej przedstawił Przymierze polsko-pruskie Jerzy Łojek , także w artykule publicystycznym , opublikowanym w „ Nowych Książkach ” w 1977 r . 38 Tematem przewodnim tego artykułu była PIW-owska seria
35
J . Dutkiewicz , dz . cyt ., s . 95 .
36
A . Zahorski , Ostatni romantyk , „ Kultura ” 1972 , nr 4 , s . 1 , 4 . Ten sam artykuł przedrukowany został pod podobnym tytułem : A . Zahorski , Ostatni romantyk ( o Szymonie Askenazym 1865 – 1935 ), [ w :] Wielcy humanistyki polskiej , pod red . J . Górskiego , Wrocław 1991 , s . 31 – 35 .
37
Tamże , s . 4 .
38
Przypomnienia i refleksje , „ Nowe Książki ” 1977 , nr 21 , s . 5 .