Wokół recepcji Przymierza polsko-pruskiego Szymona Askenazego
15
tej obustronnej ideologii ugodowej ” 29 . Pawłowski uważał przy tym , że nowe ujęcie zagadnienia przymierza polsko-pruskiego przez Askenazego „ odznaczało się prócz wielkiej erudycji autora , przenikliwości sądów , wybornego opanowania przedmiotu , głębokością ujęcia , również i dużą dozą odwagi cywilnej , jeżeli się zważy , że występował on z szeregiem niezachwianych dowodów , przeciw tezom powszechnie uznanym zagranicą , takich specjalistów i znawców tej epoki jak Sybel , Häusser , Herrmann i in . a w Polsce przeciw Kalince , którego autorytet był tak duży , że Kwartalnik Historyczny odrzucił recenzję « Sejmu czteroletniego », napisaną przez Korzona , ponieważ zawierała krytyczną ocenę tego dzieła ” 30 .
Inne zdanie o Przymierzu , krótko po śmierci Askenazego , we wrześniu 1935 r ., przedstawił na łamach poznańskiej „ Awangardy ”, autor zamieszczonego tam artykułu , podpisany inicjałami Z . W . 31 Krytycznie odniósł się on do zmarłego , przypominając go przede wszystkim przez pryzmat Przymierza polsko-pruskiego . Mając to dzieło na myśli , pisał : „ Askenazy , historyk dziejów Polski na przełomie XVIII i XIX w ., nie posiada w swym dorobku naukowym przedwojennym pracy , która by dosadnie ilustrowała główny problem polityczny Polski z przełomu wieku XVIII i XIX , tj . p o t w o r n y rozrost Prus kosztem etnicznych ziem Polski . Co więcej , Askenazy znaczną część swojej sławy naukowej zawdzięcza « Przymierzu polsko-pruskiemu », które ocenił jako uzasadnione w warunkach ówczesnego chwilowego układu sił , ale którego nie rzucił na tło r a k o w a t e g o rozrostu Prus , grożącego Polsce zniknięciem z karty żywych narodów Europy . Askenazy ukazał się tu w pewnej mierze rewizjonistą w stosunku do czcigodnego księdza Kalinki , który najsurowiej potępił politykę zagraniczną stronnictwa patrjotycznego i aprobował przeciwną mu politykę Stanisława Augusta ” 32 . Na potwierdzenie tych słów powołał się autor artykułu na opinię jednego z uczniów Askenazego , prof . Adama Skałkowskiego , który miał bronić w ostatnich latach poglądów Kalinki i „ słuszność ich wszechstronnie wykazał ” 33 . Nie omieszkał także wspomnieć Z . W ., z dużą rezerwą , o żydowskim pochodzeniu Askenazego , „ na którem cała jego działalność się rysuje ” 34 . Nie pałał zatem wyraźnie sympatią ani do niego , ani do Przymierza polsko-pruskiego , reprezentując zresztą , utrwaloną już przed I wojną światową , myśl historyczną Endecji , szczególnie mocną w byłym zaborze pruskim .
29
B . Pawłowski , Szymon Askenazy , „ Kwartalnik Historyczny ” 1935 , t . 49 , nr 4 , s . 547 .
30
Tamże , s . 547 – 548 .
31
Z . W ., Z ruchu umysłowego . Dwa zgony , „ Awangarda Państwa Narodowego ” 1935 , nr 9 , s . 128 . S . Askenazy zmarł 22 czerwca 1935 r . w Warszawie .
32
Tamże , s . 128 .
33
Tamże , s . 128 .
34
Tamże , s . 128 .