106 Sylwia Stryjkowska
dzictwa kulturowego miał być również swoisty „ dekalog ”, zamieszczany w książeczkach żołnierzy Wehrmachtu , w którym znajdowały się m . in . takie przykazania : „ 1 . Walcząc o zwycięstwo , żołnierz niemiecki będzie przestrzegał zasad rycerskości . Okrucieństwo i bezprzedmiotowe niszczenie są poniżej jego poziomu . 2 . Ludność cywilna jest święta . Grabienie i rozmyślne niszczenie nie są żołnierzowi dozwolone . Zabytki o znaczeniu historycznym oraz budynki służące celom religijnym , sztuce , nauce i dobroczynności należy otaczać szczególną opieką ” 4 .
Praktyka wyglądała jednak zupełnie inaczej . Planowość , zamysł , systematyczność i totalność stanowiły naczelne cechy niszczycielskiej polityki Niemiec 5 . Żaden z wcześniejszych konfliktów zbrojnych nie przyczynił się do takich strat w zakresie dóbr kultury jak II wojna światowa 6 . Ich zniszczenie było w przeważającej mierze wynikiem bombardowań lotniczych , w których niejednokrotnie niemalże równano z ziemią całe miasta . Nie można zapominać , że piętno na kulturowych zasobach podbitych narodów odcisnęły także przeprowadzane na ogromną skalę grabieże , wspomagające gospodarczy rozwój Rzeszy . Odznaczały się one przy tym znacznym stopniem zorganizowania – konfiskaty przeprowadzał powołany w tym celu urząd specjalnego pełnomocnika do spraw rejestracji i zabezpieczania dzieł sztuki i zabytków kultury na terytoriach okupowanych 7 , a poszukiwania cennych dla Niemiec dóbr kultury prowadził Sztab Operacyjny Rosenberga ( EinsatzstabReichsleiter Rosenberg ) – organizacja kierowana przez samego ideologa nazizmu Alfreda Rosenberga . Niektóre z nich jako własność III Rzeszy trafić miały do muzeum w Linzu , a jednym z cenniejszych nabytków organizacji był Astronom Jana Vermeera , skonfiskowany jako część znakomitej kolekcji Rothschilda 8 . O uprawomocnienie podobnych działań dbały liczne dekrety legalizujące konfiskatę własności „ w imię dobra publicznego ”, a zarząd nad skonfiskowanymi dobrami spra
4
J . Świeczyński , dz . cyt ., s . 68 – 69 .
5
S . Lorentz , W muzeum i gdzie indziej , [ w :] Walka o dobra kultury . Warszawa 1939 – 1945 , t . I , red . S . Lorentz , Warszawa 1970 , s . 24 .
6
Nie istnieją przy tym pełne sprawozdania obrazujące całościowo ich skalę . Dysponujemy jedynie fragmentarycznymi spisami utraconych dóbr kultury . Zniszczenia i grabieże dotknęły również nigdy nieinwentaryzowane kolekcje prywatne czy zbiory należące do organizacji społecznych i kościelnych . S . Lorentz , Wstęp , [ w :] Walka o dobra kultury …, s . 7 . W sentencji wyroku Międzynarodowego Trybunału Wojskowego czytamy , że w okresie od marca 1941 r . do lipca 1944 do Rzeszy przewieziono 29 załadunków , w skład których wchodziło 137 wagonów towarowych przewożących 4174 skrzynie z dziełami sztuki . Patrz : Trial of the Major War Criminals Before the International Military Tribunal , Nuremberg , 14 November 1945 – 1 October 1946 , s . 241 – 242 .
7
A . Łuczak , Instytucje i urzędy III Rzeszy dokonujące grabieży dóbr kultury na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939 – 1945 , [ w :] Letnia szkoła historii najnowszej , t . I , Referaty , red . M . Bielak , Ł . Kamiński , Warszawa 2007 , s . 16 .
8
F . Wynne , To ja byłem Vermeerem . Narodziny i upadek największego fałszerza XX wieku , przekł . E . Pankiewicz , Poznań 2018 , s . 182 .