Wokół recepcji Przymierza polsko-pruskiego Szymona Askenazego
9
z Prusami i zawarcie niekorzystnego dla Rzeczypospolitej traktatu . Uważał także Kalinka , że przyczyny ostatecznego upadku Rzeczypospolitej tkwiły w błędach politycznych samych Polaków , popełnionych szczególnie w kierownictwie „ obozu patriotycznego ” 4 . Nie tylko zresztą Kalinka wypowiadał się krytycznie o sojuszu . Generalnie w historiografii wcześniejszej i współczesnej Askenazemu dominowały o nim negatywne opinie , podkreślające zdradzieckie intencje i wyrachowanie Prus oraz łatwowierność zwolenników tego układu w stronnictwie patriotycznym . Pozytywny obraz traktatu dała dopiero praca Szymona Askenazego , na podstawie której historyk habilitował się w 1897 r . na Uniwersytecie Lwowskim 5 .
Pierwsze wydanie książkowe Przymierza polsko-pruskiego ukazało się we Lwowie w 1900 r ., a drugie w Warszawie w 1901 r . Oba rozeszły się bardzo szybko . Trzecie , i ostatnie dotychczas , wydanie Przymierza przygotowane zostało również w Warszawie , latem 1918 r ., czyli pod koniec I wojny światowej , ale nie zostało ono wtedy sfinalizowane , ponieważ nie zezwoliła na nie niemiecka cenzura wojskowa , która uznała dzieło Askenazego „ wobec agitującej się właśnie sprawy polsko-niemieckiego przymierza ” 6 za swego rodzaju ostrzeżenie skierowane do ludności polskiej , co miało oczywiście swoje uzasadnienie z punktu widzenia cenzora . Aby uniknąć tej przeszkody , zdecydowano przenieść druk książki do Krakowa , o czym pisał sam Askenazy w przedmowie do tego wydania 7 . Książka ukazała się ostatecznie w Warszawie , Lwowie i Krakowie w 1919 r ., nie zaś , jak często się podaje , w 1918 r . 8 Szczegółowe dane na temat wszystkich wydań Przymierza zawiera tabela nr 1 .
4
W . Kalinka , Sejm Czteroletni , t . 1 – 3 , Lwów 1880 – 1888 .
5
Doktorat uzyskał Askenazy na podstawie rozprawy Die letzte polnische Königswahl , obronionej w 1893 r . na Uniwersytecie w Getyndze i wydanej drukiem w 1894 r .
6
S . Askenazy , Przedmowa , [ w :] tegoż , Przymierze polsko-pruskie , wyd . 3 przejrzane i dopełnione , Warszawa-Lwów 1919 , s . 7 .
7
Tamże , s . 8 .
8
Do tej pory różnie podawano w literaturze przedmiotu datę tego wydania . W bibliografii polskiej wskazywano np . dwie daty , stosując zapis : 1918 ( okł . 1919 ), co nie było jednakże do końca precyzyjne . Zob . Bibliografia polska 1901 – 1939 , pod red . J . Wilgat , t . 1 , Wrocław 1986 , s . 317 . Taki zapis funkcjonuje także często w katalogach bibliotecznych , choć trzeba tu od razu podkreślić , że nie jest on jedyny . Czasami spotyka się opis zupełnie odwrotny typu : 1919 ( okł . 1918 ). Zob . Katalog Biblioteki Narodowej . Dość dokładnie datę 3 . wydania Przymierza polsko-pruskiego określił z kolei J . Łojek , pisząc w jednym ze swoich artykułów , że pojawiło się ono „ w sprzedaży wkrótce po dniu 11 listopada 1918 r .” Nie podał jednak źródła tej informacji , więc trudno się na niej oprzeć . Zob . J . Łojek , Askenazego „ Przymierze polsko-pruskie ”, [ w :] tegoż , Wokół sporów i polemik . Seria druga , Lublin 1984 , s . 66 . Jedno jest pewne . Opisywane tu wydanie ukazało się w przełomowej sytuacji politycznej , u progu odzyskania przez Polskę niepodległości i w związku z jego historią , przytoczoną powyżej , miało dwie okładki : jedną z datą 1918 i drugą z datą 1919 , co wytłumaczyć należy w ten sposób , że wydanie było już gotowe do druku w 1918 r ., ale z różnych przyczyn , nie zostało wówczas ukończone i przeszło na rok 1919 . W tym też roku do